Đề xuất của Bộ Tài chính về áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) vào nước ngọt để định hướng điều tiết, tiêu dùng phù hợp vẫn đang tiếp tục gặp nhiều ý kiến tranh cãi.

Lý do chính của đề xuất này là đã có một số quốc gia áp dụng loại thuế này cho mặt hàng nước ngọt nhằm giảm tỉ lệ thừa cân béo phì. Tuy nhiên, các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh lại băn khoăn dự thảo Luât thuế tiêu thụ đặc biệt với đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt lên nước ngọt ở mức 10% có nguy cơ gây áp lực lên ngành công nghiệp này.

Một số nghiên cứu chỉ ra, từng có một số nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) áp dụng loại thuế này, tuy nhiên do những hệ quả kinh tế - xã hội từ đó nên đã có tình trạng thực thi rồi bãi bỏ. Hay như nghiên cứu năm 2018 của Viện Quản lý kinh tế trung ương về tác động kinh tế và xã hội của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước ngọt, nếu áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức 10% đối với nước ngọt thì sẽ có thể mang lại cho ngân sách gần 2000 tỉ đồng, nhưng doanh thu của ngành công nghiệp này và ngành mía đường sẽ giảm khoảng 4000 tỉ đồng, dẫn tới thu nhập từ hoạt động sản xuất của toàn ngành kinh tế giảm khoảng 0,16% và GDP giảm khoảng 0,12%.

Theo chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, cần có những nghiên cứu mang tính hệ thống hơn về những tác động của việc đánh thuế mặt hàng đồ uống có cồn với sức khỏe cộng đồng lẫn sức khỏe của nền kinh tế nói chung chứ không riêng tác động với ngành công nghiệp nước giải khát hay ngành mía đường: Cần chỉ ra nước ngọt có đường hiện tiêu thụ tại VN là bao nhiêu, gây nguy cơ béo phì như thế nào. Từ đó đưa ra quyết định nâng thuế TTĐB với nước ngọt có đường.  Hiện nay trên thế giới, người ta tiêu thụ thuế tiêu thụ thuốc lá rất cao. Bộ Tài chính có thể sẽ đánh thuế với mặt hàng này. Về phía kinh tế, tôi tin rằng biện pháp tăng giá sẽ làm việc tiêu thụ nước ngọt giảm đi ở số lượng nhất định, mặc dù sẽ có tác động tiêu cực tới ngành công nghiệp này nhưng không ảnh hưởng quá lớn tới nền kinh tế.

Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam đã có những nghiên cứu, tổng hợp và đánh giá về những tác động của đồ uống có đường đối với sức khỏe cộng đồng.

Theo đó, tổ chức Tạp chí Dinh dưỡng lâm sàng của Mỹ vào tháng 8/2006 đã đưa ra công bố dựa trên nghiên cứu có tính hệ thống, tổng hợp từ 30 nghiên cứu trên toàn thế giới kết luận rằng, tăng khẩu phần nước ngọt có đường làm tăng nguy cơ thừa cân béo phì cả ở trẻ em và người trưởng thành.

Một nghiên cứu khác của Tạp chí Y tế công cộng của Mỹ vào tháng 11/2013 cũng xem xét mối tương quan giữa tiêu thụ nước ngọt và béo phì và đái tháo đường ở 75 quốc gia trên toàn thế giới đã có kết luận rằng tiêu thụ nước giải khát có liên quan thuận chiều với thừa cân, béo phì và đái tháo đường, kể cả ở những nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình.

Ngoài ra, cũng có những nghiên cứu uy tín khác chỉ ra mối liên quan giữa nước ngọt với nguy cơ hội chứng rối loạn chuyển hóa và nhiều căn bệnh khác.

Ths Lê Thị Thu, Quản lý Chương trình Phòng chống tác hại thuốc lá và bệnh không lây nhiễm, tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết, tại Việt Nam hiện nay, người dân sử dụng đường đã ở ngưỡng cao, ở mức giới hạn tối đa sử dụng một ngày theo khuyến cáo của toàn thế giới. Nếu bổ sung thêm khẩu phần nước ngọt trong khẩu phần ăn hàng ngày thì lượng đường sẽ vượt ngưỡng cho phép, kéo theo là rất nhiều hệ lụy về sức khỏe.

Đó cũng là lý do vì sao cần có những giải pháp để hạn chế lượng đường vào cơ thể như chế độ dinh dưỡng, vận động thể chất, dán nhãn thực phẩm…

Trong đó, thuế vẫn là một trong những giải pháp hiệu quả để điều tiết và kiểm soát những mặt hàng không có lợi có sức khỏe và môi trường. Nước ngọt là một sản phẩm nằm trong diện như vậy.

ThS Lê Thị Thu nhấn mạnh: Trên thế giới đã có 40 quốc gia đánh thuế đối với mặt hàng nước ngọt rồi. Một là đánh thuế dựa trên hàm lượng đường trong sản phẩm đồ uống nước ngọt. Đề xuất đánh thuế tại VN hiện nay có những ưu điểm và cả nhược điểm. Tuy nhiên chúng tôi cho rằng giải pháp đánh thuế đối với đồ uống có đường là cần thiết trong bối cảnh hiện nay bởi vì chúng ta đang đứng trước nguy cơ về sức khỏe đó là gia tăng các bệnh không lây nhiễm, trong đó có đái tháo đường, thừa cân béo phì.

Có thể thấy mục đích của biện pháp áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các mặt hàng như thuốc lá, bia rượu… không nhằm tăng thu ngân sách mà tập trung định hướng sản xuất và tiêu dùng. Đề xuất đánh thuế với mặt hàng nước ngọt không nằm ngoài nguyên tắc bất kể mặt hàng nào có hại cho người dân thì cũng cần đánh thuế để giảm tác hại.

Và đây vẫn là một trong những biện pháp có hiệu quả cao trong việc điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Những số liệu được công bố thời gian qua chỉ ra những tác động tới ngành công nghiệp nước giải khát hay ngành mía đường, hay kết luận rằng chính sách thuế với mặt hàng nước ngọt chưa được chứng minh tính hiệu quả ở bất kỳ quốc gia nào cũng đang đặt ra nhiều dấu hỏi về phương pháp nghiên cứu, độ phổ quát, sự công khai, minh bạch và mục đích nghiên cứu hướng đến lợi ích của nhóm đối tượng nào, số đông cộng đồng hay lợi ích của một nhóm, ngành nhất định? 

Ngoài ra, cũng cần khẳng định, để phát triển kinh tế lâu dài cần hướng tới sự phát triển bền vững, với mục tiêu sức khỏe của người dân, sự chân chính của doanh nghiệp chứ không chỉ cần căn cứ trên sự tăng trưởng của những con số.

Theo đó, nếu đề xuất áp thuế TTĐB với mặt hàng nước ngọt được thông qua, đây cũng là có thể cơ hội để ngành mía đường hay ngành công nghiệp nước giải khát định hướng lại hướng đi của mình, theo mục tiêu bền vững hơn.