(ĐTTCO) - Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt áp cho đồ uống có đường đang gây tranh cãi với nhiều ý kiến trái chiều. Trong khi mục tiêu của chính sách này là nhằm giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì, các nghiên cứu và ý kiến của chuyên gia cho thấy nhiều hệ lụy kinh tế - xã hội nghiêm trọng chưa được đánh giá toàn diện.

Cân nhắc thiệt hơn khi đánh thuế nước ngọt

Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) lên đồ uống có đường tại Việt Nam đang nhận được nhiều ý kiến trái chiều. Trong đó, có quan điểm cho rằng việc áp thuế TTĐB lên đồ uống có đường không giúp đạt mục tiêu sức khỏe và kinh tế mà thậm chí còn gây thiệt hại lớn cho nhiều ngành phụ trợ và nền kinh tế nói chung.

Theo Báo cáo Nghiên cứu của CIEM về đánh giá tác động kinh tế - xã hội của thuế tiêu thụ đặc biệt, nếu bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB với mức thuế suất 10%, nền kinh tế sẽ phải gánh chịu thiệt hại lên tới 880,4 tỷ đồng.1

Ông Nguyễn Văn Phụng Ủy viên Thường vụ BCH Hiệp hội Kế toán & Kiểm toán Việt Nam chia sẻ trong "Hội thảo khoa học Các bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam: nguyên nhân và khuyến nghị các giải pháp phòng chống", do Hội Giáo dục Chăm sóc Sức khoẻ Cộng đồng Việt Nam tổ chức (VACHE) quan ngại về việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát không giúp đạt mục tiêu tăng ngân sách quốc gia, mà ngược lại gây ảnh hưởng không nhỏ đến ngành nước giải khát, các ngành công nghiệp phụ trợ có liên quan như ngành mía đường, bán lẻ, bao bì, và hậu cần.

Doanh nghiệp hiện nay đang phải gánh chịu cùng lúc rất nhiều loại thuế và chi phí như thuế giá trị gia tăng, thuế xuất nhập khẩu, phí tái chế, xử lý chất thải, các loại chi phí để thực hiện các trách nhiệm kiểm kê khí nhà kính, phí đối với khí thải, phí nước thải (đang chuẩn bị bổ sung). Các loại chi phí này sẽ gia tăng thêm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp rất lớn, nhất là trong bối cảnh doanh nghiệp còn đang vật lộn với quá trình phục hồi sau đại dịch và sự khó khăn chung của kinh tế toàn cầu.

Tranh cãi về tính hiệu quả trong cải thiện sức khoẻ toàn dân

Bộ Tài chính nêu nguyên nhân đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, với mục đích kiểm soát thừa cân béo phì, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, tính hiệu quả của đề xuất này hiện chưa đủ sức thuyết phục.

Thứ nhất: không có đủ bằng chứng khoa học cho thấy nước giải khát là nguyên nhân trực tiếp gây thừa cân béo phì.

PGS.TS.BS. Nguyễn Thị Lâm, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia cho biết những lý do chính gây ra thừa cân béo phì bao gồm chế độ dinh dưỡng không hợp lý (tiêu thụ nhiều thực phẩm có hàm lượng calo cao), thiếu vận động thể chất, do di truyền hoặc nội tiết.

Một báo cáo của Viện dinh dưỡng đã chỉ ra rằng tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân béo phì ở học sinh khu vực thành thị cao hơn nhiều so với học sinh ở khu vực nông thôn (lần lượt là 41,9% và 17,8%) nhưng tỷ lệ tiêu thụ nước ngọt ở mức độ thường xuyên của trẻ em khu vực thành thị lại thấp hơn mức tiêu thụ của trẻ em ở khu vực nông thôn (lần lượt là 16,1% và 21,6%)2

Thứ hai, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát không đảm bảo giải quyết được các bệnh không lây nhiễm, bao gồm thừa cân béo phì.

Cụ thể, Ông Nguyễn Văn Phụng cho biết nếu đánh thuế đối với mỗi nước giải khát có đường thì người tiêu dùng vẫn có thể chuyển đổi sang các thực phẩm thay thế khác, mà những thực phẩm thay thế này cũng có thể là nguyên nhân của các bệnh không lây nhiễm. Công cụ thuế trong trường hợp này khó mà thay đổi hành vi người tiêu dùng thậm chí còn có thể tạo điều kiện cho các hàng hoá buôn lậu, các thực phẩm đường phố không được kiểm soát về chất lượng.

Bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, việc áp thuế TTĐB lên đồ uống có đường cần được xem xét kỹ lưỡng để tránh những hệ lụy không mong muốn. Chính phủ cũng cần cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố kinh tế - xã hội và đưa ra các chính sách phù hợp nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà không gây thiệt hại cho nền kinh tế.