Niên vụ 2024-2025 chứng kiến nhiều nơi trồng mía được mùa, được giá nhưng nghịch lý là thị trường trong nước vẫn chịu áp lực lớn từ đường nhập khẩu.

Sản lượng đường gần gấp đôi sau 5 năm

Niên vụ 2024-2025 đánh dấu bước tiến lớn của ngành mía đường khi năng suất đường bình quân đạt 6,69 tấn/ha, cao hơn Thái Lan (5,20), Indonesia (4,76) và Philippines (4,62), qua đó đưa Việt Nam lên vị trí dẫn đầu khu vực. Thành tích này phản ánh sự chuyển đổi mạnh mẽ từ giống, kỹ thuật canh tác đến quản lý sâu bệnh.

Ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam chia sẻ những thuận lợi và khó khăn trong niên vụ 2024-2025. Ảnh: Bảo Thắng.

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), diện tích trồng mía năm 2024 đạt 185.484 ha, tăng hơn 10.600 ha so với năm trước. Năng suất bình quân 68,3 tấn/ha, cao hơn 2023. Nhờ vậy, sản lượng mía toàn quốc đạt 12,67 triệu tấn, tăng 7%.

Diện tích thu hoạch vụ 2024-2025 lên tới 189.360 ha, cho 12,43 triệu tấn mía ép, tăng hơn 16% so với niên vụ trước. Sản lượng đường vượt 1,26 triệu tấn, cao hơn 14,3%.

Một trong những thay đổi quan trọng là sự dịch chuyển cơ cấu giống. Nếu năm 2018, giống KK3 mới chiếm 18,5% diện tích thì đến 2024 đã vọt lên 68,3%, tương đương 124.649 ha. Các giống từng phổ biến như K95-84, ROC22 hay Suphanburi 7 giảm mạnh, còn dưới 3%. Cùng với đó, ngành chú trọng giống mía kháng bệnh chổi cỏ, gỉ sắt, thối đỏ, có khả năng chịu hạn và ngập úng.

Sự dịch chuyển vùng trồng cũng rõ nét. Miền Trung - Tây Nguyên hiện chiếm tới 61% tổng lượng mía ép toàn quốc (7,67 triệu tấn), tăng 219% so với giai đoạn 2020-2021. Miền Bắc chiếm 28%, Đông Nam bộ 8% và ĐBSCL chỉ còn 3%.

Công tác quản lý sâu bệnh được đẩy mạnh. Các biện pháp đồng bộ xử lý bệnh than đen, gỉ sắt, rệp xơ bông, bọ hung đen hại gốc mía giúp hạn chế rủi ro, tạo nền tảng cho năng suất cao. Giá thu mua mía tại ruộng trong vụ 2024-2025 đạt 1,2-1,3 triệu đồng/tấn, cao hơn nhiều so với 823.617 đồng/tấn năm 2019-2020. Với mức này, nông dân có lợi nhuận rõ rệt, mở rộng diện tích và gắn bó hơn với cây mía.

Chỉ trong 5 năm, sản lượng mía ép tăng từ 6,7 triệu tấn (2020-2021) lên 12,4 triệu tấn, sản lượng đường gần gấp đôi, từ 689.830 tấn lên 1,266 triệu tấn. Tuy nhiên, nghịch lý là trong khi năng suất đường dẫn đầu ASEAN, giá đường trong nước vẫn thấp, chỉ bằng 66% so với Philippines, 70% so với Indonesia và 94% so với Trung Quốc.

Thu hoạch mía tại tỉnh Nghệ An. Ảnh: Trí Tuệ.

Sản xuất tăng, năng suất cao, nhưng Việt Nam vẫn phải nhập khẩu lớn. Năm 2024, lượng đường nhập khẩu đạt 788.372 tấn, cao hơn năm 2023, theo Cục Hải quan. Thái Lan chiếm gần 35%, Australia 18,3%, Indonesia 10,4% và Myanmar 7,7%.

Theo các chuyên gia, đây là thách thức lớn cho ngành mía đường. Nếu không có giải pháp tái cơ cấu, hạ chi phí và phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng, lợi thế năng suất sẽ khó chuyển thành lợi thế cạnh tranh thực sự trên thị trường.

Tái cơ cấu để tăng sức cạnh tranh

Ngành mía đường Việt Nam dự báo tiếp tục tăng trưởng trong niên vụ 2025-2026, khi diện tích, sản lượng mía và đường đều vượt mức của vụ trước. Theo VSSA, diện tích mía thu hoạch dự kiến đạt 201.287 ha, tăng hơn 12.000 ha so với niên vụ 2024-2025. Sản lượng mía chế biến khoảng 13,34 triệu tấn, tăng 7,3%, với năng suất bình quân 67,3 tấn/ha, cao hơn 1,3 tấn so với vụ trước.

Sản lượng đường được đặt mục tiêu 1,37 triệu tấn, tăng 8,2% và nối dài chuỗi tăng trưởng liên tục suốt 5 năm qua. Toàn ngành dự kiến có 25 nhà máy tiếp tục hoạt động, tổng công suất thiết kế đạt khoảng 124.000 tấn mía mỗi ngày, đủ khả năng chế biến khối lượng mía thu hoạch gia tăng.

Các nhà máy hướng tới duy trì sản xuất ổn định, vừa đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước, vừa tạo nguồn cung bền vững cho thị trường.

Tuy vậy, sự phát triển này đi kèm nhiều thách thức. Đáng lo ngại nhất là tình trạng đường nhập khẩu không rõ nguồn gốc. Thêm vào đó, đường lỏng siro ngô nhập khẩu ngày càng nhiều, gây áp lực cạnh tranh trực tiếp lên thị trường trong nước. VSSA nhận định, nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, nỗ lực mở rộng diện tích và tăng sản lượng mía sẽ khó mang lại hiệu quả kinh tế bền vững.

Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường Ngô Hồng Phong: 'Thách thức lớn nhất hiện nay với ngành mía đường là chi phí sản xuất cao'. Ảnh: Bảo Thắng.

Trong bối cảnh ấy, cơ quan quản lý cho rằng ngành mía đường không thể chỉ dựa vào tăng sản lượng, mà cần đồng thời giải quyết vấn đề thị trường và tái cơ cấu sản xuất.

Ông Ngô Hồng Phong, Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường chia sẻ khó khăn với doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đường không rõ nguồn gốc và khẳng định cơ quan quản lý sẽ phối hợp với hiệp hội và doanh nghiệp để tháo gỡ vướng mắc, nhằm khắc phục trong thời gian sớm nhất.

Trong lúc chờ, bản thân doanh nghiệp phải chủ động tìm giải pháp, “tự cứu mình trước” thay vì trông chờ vào sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng. Ông Phong cho rằng, với sản phẩm trồng trọt nói chung, tăng trưởng đang dần chạm ngưỡng, nên các ngành hàng cần tái cơ cấu sản xuất để tạo dư địa phát triển.

Đối với ngành mía đường, thách thức lớn nhất hiện nay là chi phí sản xuất cao, khiến khả năng cạnh tranh suy giảm. Cục trưởng Phong nhấn mạnh, cần rà soát lại toàn bộ quy trình, tăng cường liên kết vùng nguyên liệu để hạ giá thành. Chỉ khi chi phí được kiểm soát, doanh nghiệp mới có thể đứng vững trước áp lực cạnh tranh hàng từ các quốc gia khác.

Theo đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường, con đường bền vững của ngành mía đường không chỉ nằm ở việc giảm chi phí mà còn ở giải pháp giá trị gia tăng. Điều này đồng nghĩa với việc khai thác tối đa giá trị từ cây mía thay vì chỉ sản xuất đường tinh luyện.

Doanh nghiệp có thể phát triển ethanol từ mật rỉ, phát điện từ bã mía, sản xuất phân bón hữu cơ từ bã bùn hay tận dụng xơ sợi làm giấy, bao bì. Đồng thời, đẩy mạnh chế biến sâu với các dòng sản phẩm đặc thù như đường hữu cơ, đường phèn, đường lỏng hay đường ăn kiêng, để mở rộng sang những phân khúc thị trường có giá trị cao hơn.

Khi một cây mía có thể mang lại nhiều sản phẩm khác nhau, giá trị kinh tế sẽ lớn hơn nhiều so với chỉ bán đường. Đây là cách để giảm áp lực cạnh tranh, mở ra triển vọng phát triển hiện đại, đồng thời cải thiện thu nhập cho cả doanh nghiệp lẫn nông dân.

Bảo Thắng

nongnghiepmoitruong.vn