Đường mía lao đao vì HFCS

Theo dữ liệu của Cục hải quan, khối lượng đường lỏng sirô ngô HFCS nhập khẩu đang có xu hướng tăng dần qua các năm. Cụ thể, năm 2020, lượng đường lỏng siro ngô HFCS là 164.179 tấn, năm 2024 con số này đã lên đến 241.504 tấn. Trong 7 tháng năm 2025, lượng đường lỏng sirô ngô HFCS nhập khẩu là 126.024 tấn.

                           

                                                                               Đường lỏng siro ngô.

Hầu hết đường lỏng sirô ngô nhập khẩu vào Việt Nam là loại HFCS-55, chứa 55% fructose và 45% glucose có độ ngọt cao hơn đường từ 25-60%.

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, những năm trước đây khách hàng chính tiêu thụ đường tinh luyện là các công ty nước giải khát. Tuy nhiên, điều đó đã hoàn toàn thay đổi khi các công ty nước giải khát lựa chọn chuyển sang sử dụng đường lỏng siro ngô HFCS để thay thế.

Trong khi đó tại Indonesia, quốc gia sản xuất mía đường khu vực Đông Nam Á tương tự như Việt Nam, có lượng nhập khẩu đường lỏng sirô ngô ít hơn, mức độ thiệt hại cũng thấp hơn nhưng đã phải áp dụng biện pháp tự vệ để bảo vệ ngành sản xuất trong nước.

Ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, cảnh báo, ngoài áp lực từ đường nhập lậu Thái Lan, việc HFCS tăng mạnh đang gây dư cung, đe dọa ngành mía đường. Ông kiến nghị cơ quan chức năng xem xét lại hạn ngạch thuế quan nhập khẩu và cân nhắc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, tương tự cách Indonesia đã làm để bảo vệ chuỗi sản xuất trong nước.

Trước kiến nghị của Hiệp hội Mía đường Việt Nam, bà Trần Đỗ Quyên, Phó cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, trong thời gian qua, Bộ đã tiếp nhận và xử lý nhiều báo cáo, kiến nghị của doanh nghiệp. Một số nội dung đã được giải đáp, hướng dẫn cụ thể; một số khác đang tiếp tục được xem xét theo đúng quy định.

Nhìn chung, các biện pháp phòng vệ thương mại đã góp phần quan trọng giúp ngành đường ổn định, giảm nhập siêu và bảo vệ được sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, còn một số vấn đề cần lưu ý. Trong đó, liên quan đến vấn đề về phòng vệ thương mại, đây là công cụ quan trọng nhưng việc khởi xướng điều tra chỉ có thể tiến hành khi hồ sơ yêu cầu đầy đủ, minh bạch và có đủ chứng cứ về thiệt hại.

Theo quy định tại các điều 78, 86 và 92 của Luật Quản lý ngoại thương, việc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại phải dựa trên hồ sơ hợp lệ và kết quả điều tra công khai, minh bạch.

                                                                              Đường HFCS sản xuất từ ngô.

Bộ Công Thương luôn đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp từ khâu chuẩn bị hồ sơ, tham gia tham vấn quốc tế, đến quá trình điều tra và áp dụng biện pháp. Từ thực tiễn đó, Bộ Công Thương kiến nghị với Hiệp hội Mía đường Việt Nam và doanh nghiệp một số điểm.

Thứ nhất, cần tăng cường phối hợp, chủ động cung cấp số liệu, đặc biệt là các minh chứng cụ thể về thiệt hại, để củng cố hồ sơ khởi kiện. Hiện mới có 16/25 doanh nghiệp tham gia cung cấp dữ liệu, con số này chưa đủ để bảo đảm hồ sơ vững chắc.

Thứ hai, tuân thủ đúng quy định pháp luật trong nước và quốc tế, đảm bảo hồ sơ có căn cứ xác thực, minh bạch, tránh rủi ro khi bị nước ngoài xem xét.

Thứ ba, bên cạnh công cụ phòng vệ thương mại, các doanh nghiệp cần chú trọng xây dựng thương hiệu, nâng cao chất lượng sản phẩm và chủ động hội nhập để tạo sức cạnh tranh bền vững.

Vì sao doanh nghiệp không tự cứu mình?

Về phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ông Ngô Hồng Phong, Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho biết, các cơ quan quản lý Nhà nước luôn đồng hành, chia sẻ khó khăn, tháo gỡ vướng mắc kịp thời để hỗ trợ doanh nghiệp.

Tuy nhiên, trước những thông tin tình trạng đường không rõ nguồn gốc lưu thông trên thị trường, đường nhập lậu qua tiểu ngạch,... cần đánh giá khách quan, có cơ sở dữ liệu rõ ràng, tránh kết luận vội vàng.

Một số kiến nghị của hiệp hội và doanh nghiệp liên quan đến vùng nguyên liệu, chính sách thuế quan, thương mại… đã được các bộ ngành ghi nhận và đang xem xét theo thẩm quyền. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ đồng hành cùng các bộ, ngành, Hiệp hội Mía đường Việt Nam và các doanh nghiệp làm rõ, đánh giá chính xác tác động của vấn đề này. Từ đó nghiên cứu triển khai nhiều biện pháp để phát triển ngành hàng.

Ông Ngô Hồng Phong cũng cho rằng, bên cạnh sự hỗ trợ từ Nhà nước, về phía các doanh nghiệp cần phải có giải pháp tự cứu mình trước, không thể mãi trông chờ cơ chế. Điều quan trọng nhất là doanh nghiệp phải chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh bởi giá thành sản xuất của chúng ta đang cao hơn khu vực.

Bên cạnh đó, cần rà soát, giảm giá thành sản xuất thông qua liên kết vùng nguyên liệu và cải tiến quy trình. Chuyển từ tăng số lượng sang nâng cao giá trị gia tăng, phát triển sản phẩm chế biến sâu.

Thông tin từ Hiệp hội Mía đường Việt Nam, kể từ khi Việt Nam áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại (năm 2021), ngành mía đường Việt Nam đã ghi nhận sự hồi sinh và tăng trưởng đáng kể. Niên vụ 2024-2025, ngành đường đã thu mua và tạo sinh kế cho hơn 225.000 hộ nông dân trồng mía với giá mía trung bình 1,2-1,3 triệu/tấn và tương đương so với các nước sản xuất mía đường trong khu vực; góp phần gia tăng diện tích trồng mía, sản lượng mía và đường tăng liên tục trong 5 vụ sản xuất gần đây.

Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cũng lý giải thêm, năm ngoái hồ sơ phòng vệ chưa hoàn thiện vì thiếu dữ liệu xác định thiệt hại từ đường lỏng. Tuy nhiên, hiện nay các bằng chứng mới về mất thị phần do đường lỏng siro ngô HFCS nhập khẩu đã được bổ sung. Đây là cơ sở quan trọng để Hiệp hội tiếp tục hoàn thiện hồ sơ, đề nghị cơ quan chức năng xem xét áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, bảo vệ chuỗi sản xuất mía đường trong nước.

Vụ chế biến mía 2025-2026, Hiệp hội Mía đường Việt Nam dự kiến còn 25 nhà máy đường hoạt động, bằng số nhà máy hoạt động trong vụ 2024-2025, với tổng công suất thiết kế là 124.000 tấn mía/ngày. Dự kiến, niên vụ 2025-2026 sẽ sản xuất 201.287 ha mía, tăng 6,3% so với niên vụ trước. Sản lượng mía chế biến trên 13,34 triệu tấn với trên 1,37 triệu tấn đường, tăng 8,24% so với niên vụ 2024-2025.