Trải qua thời gian, nghề truyền thống thuở nào rồi cũng dần lùi xa, mai một. Hiện nay, tại vùng quê Bình Sơn (Quảng Ngãi), chỉ còn duy nhất của ông Trịnh Huệ (56 tuổi, ở thôn Tiên Đào) còn giữ gìn lò ép mía đường và trao nghề cho con gái. Cô gái 9x Trịnh Thị Kim Oanh đã nối nghiệp gia đình, giữ lửa cho nghề mía đường và xây dựng sản phẩm OCOP từ mía đường truyền thống.

Từ nghề truyền thống...

Xã Bình Trung, huyện Bình Sơn (cũ), nay là xã Bình Sơn (Quảng Ngãi) là vùng đất có truyền thống trồng mía và làm đường từ cây mía. Từ những năm 80, 90, cả xã Bình Trung có đến hàng chục lò ép mía đường truyền thống. Những sản phẩm làm ra từ cây mía nơi đây đã nổi tiếng, không chỉ trong tỉnh mà còn vươn xa tới các tỉnh bạn.

Gia đình ông Huệ đã trồng 1ha mía để có nguyên liệu tươi ban đầu.

Ngày ấy, mỗi hộ trong làng chỉ dựng trại gỗ lên, che lại bằng mái tranh để làm lò đường, các người thợ luân phiên ở các lò đường, người lo thu hoạch mía, người phụ trách ép nước mía, nấu đường, đổ vào muỗng, rút mật, tinh đường... Công việc liên tục khiến vùng quê trở nên huyên náo từ sáng sớm đến chiều tối.

Ông Trịnh Huệ cho biết, vào những năm 80, 90 của thế kỷ trước, Bình Trung - quê ông thịnh hành nghề làm mía đường, mỗi phi đường là 300kg có thể bán được với trị giá 3 chỉ vàng. Thời đấy, những thợ làm đường giỏi có thể làm rất nhiều phi đường, làm kỹ, làm đẹp, được người chủ trả tiền cao hơn.

“Sau thời gian phụ lò ép mía và buôn bán mật mía. Khi đã tích lũy đủ kinh nghiệm nấu đường, năm 1995 tôi mở lò ép mía đường truyền thống và trồng 01 ha mía để lập nghiệp tại quê hương, mà không phải bôn ba đi khắp nơi buôn bán mật mía” - ông Trịnh Huệ chia sẻ.

Mía được đưa vào máy để ép lấy nước, còn bã mía được phơi khô làm chất đốt.

Với lò ép hiện nay, mỗi ngày ông Huệ ép 1,5 – 2 tấn mía. Trung bình, 1 tấn mía nấu được 60 kg mật và 40 kg đường cát. Các giống mía mà ông Huệ đang trồng để ép và nấu đường là giống mía ROC16, giống mía KK3 và giống mía QĐ93.

Tuy nhiên, không phải ngày nào ông Huệ cũng ép mía nấu đường vì đầu ra ngày càng gặp khó, giá mật mía ngày càng rẻ… và lò ép mía đường truyền thống còn lại duy nhất ở Bình Sơn này nhiều ngày tắt lửa…

Chị Trịnh Thị Kim Oanh chia sẻ: “Bây giờ ba tôi đã lớn tuổi, nghề làm đường muỗng, đường sệt cũng không còn chỗ đứng trên thị trường như trước. Ba tôi đã chuyển nghề nấu đường mật để bán cho những người nuôi trồng thủy sản, họ dùng mật mía để xử lý nước trong ao nuôi và phòng bệnh cho tôm. Cách nấu cũng đơn giản hơn, chỉ cần nấu nước ép mía cho đến khi đặc lại, để nguội và xuất bán”.

Mong muốn giữ nghề truyền thống, năm 2022, chị Oanh đã cùng ba mở lại nghề làm mía đường, vừa học theo quy trình làm mía đường truyền thống, vừa cải tiến chất lượng mật mía cho phù hợp với thị trường.

Từng lớp bọt sôi sục là mía tươi nguyên chất đang được nấu thủ công suốt nhiều giờ trong chảo gang truyền thống.

Chị Oanh cho biết, sau khi thu hoạch mía về, cây mía được đưa đi ép nước ngay, sau đó người thợ mang những xô nước mía đã ép vào những cái chảo gang lớn đang rực lửa. Những người thợ khác sẽ đảm nhiệm khuấy đảo nước đường, bên dưới lò, bã mía được tận dụng làm chất đốt. Công việc nấu nước đường mía kéo dài khoảng 3 tiếng, vừa nấu vừa vớt bọt mía nổi trên bề mặt chảo.

Tuy nhiên, để tạo mật mía chất lượng, ông Huệ và con gái đã thay đổi quy trình làm mía đường. Nếu như làm mật mía ngày xưa, chỉ cần lọc cặn 1-2 lần, nhưng làm như vậy, đường còn rất thô và còn cặn mía, trong khi thị trường ngày nay rất khắt khe tiêu chuẩn sản phẩm. Do vậy, kể từ khi đường mía được nấu xong, để từ 3-4 tiếng để cô đặc lại thành mật và chắt lọc liên tục cho đến khi màu mật mía chuyển sang trong suốt.

Sau khi cô đặc, đổ vào khuôn.

Lúc này, người thợ đổ vào nồi và đánh đều tay liên tục cho đến khi thành đường cát. Cuối cùng, sử dụng những khuôn gỗ để đổ đường ra khuôn, chờ khoảng 2 tiếng để đường đông lại.

… đến sản phẩm OCOP 

Mong muốn giữ nghề truyền thống, từ năm 2022 đến nay, vợ chồng chị Oanh đã tiếp nối công việc gia đình, chị cải tiến quy trình làm mía đường để tạo ra các loại sản phẩm như mật mía, đường cát hoa mơ, bánh đường mía thô, đường mía nguyên mật.

Mỗi giọt đường sánh đặc là cả một hành trình giữ gìn tinh hoa dân tộc, là vị ngọt lành của đất trời – dành cho bữa cơm Việt thêm trọn vẹn.

Theo chị Oanh, hiện nay người dân có xu hướng sử dụng đường sạch rất nhiều và đường từ mật cây mía luôn tự nhiên và đảm bảo vị ngọt thanh thơm. Nên cơ sở chú trọng đến tạo ra nhiều sản phẩm, không chỉ đường mía mà còn đường cát hoa mơ, loại đường cát này có thể thay thế cho đường trắng trong nấu ăn, đảm bảo không hóa chất, không chất bảo quản.

Khởi nghiệp từ mía đường vẫn còn nhiều khó khăn trước sự cạnh tranh thị trường, nhưng từ khi bắt đầu gây dựng lại lò mía đường truyền thống của gia đình, sau 3 năm khởi nghiệp, vợ chồng chị Oanh đã có những thành công ban đầu là tiếp cận thị trường trong và ngoài các tỉnh thành thông qua mạng xã hội với lượng bán ra khoảng 0,5 tấn đường nguyên chất/năm.

Đường cát hoa mơ là tên do chị Oanh đặt vì những tinh thể đường trông như "hoa mơ" đang rơi.

Đầu năm 2025, huyện Bình Sơn (cũ) đã hỗ trợ máy róc mía với kinh phí trên 40 triệu đồng cho cơ sở lò ép mía này. Đồng thời, hỗ trợ chủ cơ sở xây dựng sản phẩm OCOP đối với 2 sản phẩm: Đường cát hoa mơ Ann Food và Mật mía tự nhiên Ann Food. Đến tháng 6/2025,  2 sản phẩm Đường cát hoa mơ Ann Food và Mật mía tự nhiên Ann Food đã đạt chứng nhận sản phẩm OCOP  3 sao.

Hải Yến

kinhtenongthon.vn