Khoảng 40 năm trước, Quế Sơn được biết đến là "thủ phủ" mía đường ở xứ Quảng. Điều đó được minh chứng khi trên khắp cánh đồng, trong khắp mọi nhà đâu đâu cũng bạt ngàn mía, nhiều lò nấu đường đỏ lửa suốt mùa. Thế nhưng hiện nay, nghề mía đường một thời huy hoàng ấy chỉ còn là quá vãng... 

Ở xã Phú Thọ, chỉ duy nhất lò nấu đường của ông Hai là còn đỏ lửa.

Lò đường cuối cùng còn đỏ lửa là của ông Trần Đình Hai (65 tuổi, trú thôn Tân Đông Tây, xã Phú Thọ, H. Quế Sơn), người hơn nửa đời người gắn bó với cây mía, mẻ đường. "Thời điểm nghề mía đường còn phát triển, người theo nghề hầu hết có cuộc sống sung túc, no đủ nhờ thu nhập cao, ổn định. Vào mùa, từ sáng sớm, các thương lái khắp nơi đã đổ về đây chờ mua từng mẻ đường bát mới ra lò  mang đi bán. Nhiều người trồng mía không chỉ ở Quế Sơn mà các vùng lân cận như Thăng Bình, Duy Xuyên... cũng chở mía về lò tôi ép đường. Thậm chí nhiều người phải "đặt hàng" trước thì tôi mới nhận", ông Hai nhớ lại. Cũng theo ông Hai, thời huy hoàng đó, tại Quế Sơn có hàng chục hộ dựng lò nấu đường. Nguồn mía cũng được người dân địa phương trồng trên hầu hết khắp cánh đồng.

Thế nhưng hiện nay, lò đường của ông Hai cũng chỉ hoạt động cầm chừng vào mỗi vụ thu hoạch mía. Ông Lý giải: "Người dân ở đây đã bỏ hết, nhiều lúc tôi cũng định bỏ nhưng lòng chẳng đặng đừng. Cứ đến mùa thu hoạch mía là chịu khó thắp lửa lò, nhận vài ba tạ mía về làm để  nghề không mất, coi như mình làm để khỏi nhớ nghề. Thông thường một mẻ ép 12 bó mía (khoảng 30kg/bó) sẽ cho ra được 20-25kg đường thành phẩm, tiền công 170 nghìn đồng, không lời lãi gì vì ít quá. Bây chừ còn sức thì còn gắng chứ mai mốt già yếu cũng nghỉ thôi", ông Hai trải lòng. Ông Nguyễn Hùng (trú H. Thăng Bình), là một trong số ít những người còn trồng mía. Mỗi vụ thu hoạch ông đều chở mía đến lò của ông Hai để ép. "Lúc trước chở với số lượng lớn phải tranh thủ đi từ sớm để được ép chứ bây chừ chỉ vài ba tạ mía, đến ép tí là xong. Thậm chí chỉ có một lò của ông Hai hoạt động nhưng vẫn "đói" mía vì có mấy ai mặn mà với nghề trồng mía ép đường này nữa đâu", ông Hùng nói.

Nguồn mía cũng khan hiếm vì người dân địa phương đã chuyển sang các loại cây trồng khác.

Trước đây, tại Quế Sơn cũng thành lập một hợp tác xã để làm đường, ép mía nhưng sau đó đã giải tán vì nhiều người dân bỏ nghề trồng mía. Bởi, vốn là nghề thủ công nên tốn nhiều sức lao động nhưng thu nhập không đủ để trang trải cuộc sống. Chưa kể đến, sự tác động của kinh tế thị trường, nhiều nguồn đường khác nhau ở các nơi với giá rẻ "càn quét" nên đường bát làm ra không còn chỗ đứng. "Trồng mía cũng lắm chông gai, bấp bênh, khi được khi mất vì thời tiết không phải bao giờ cũng thuận lợi. Nhiều ngành nghề khác lấn sân, lớp trẻ cũng có mấy mặn mà với công việc vất vả này nữa. Cả xã cũng còn vài ba héc-ta mía nên nguồn mía không còn, các lò phải đóng cửa. Cả đời làm mía, ép đường, vị ngọt đã thấm vào da nên khi không làm cũng nhớ, cũng chua chát lắm nhưng biết sao được. Thứ gì rồi cũng có lúc thịnh, lúc suy nhưng khi không còn thì thật ai cũng luyến tiếc, ngậm ngùi", ông Phan Thanh Bảy, người dân địa phương lưu luyến.

Ông Nguyễn Trường Sang, Chủ tịch UBND xã Phú Thọ cho hay, hiện những người trồng mía trên địa bàn xã cũng tính trên đầu ngón tay. Nghề mía đường đã dần lùi vào dĩ vãng. "Nghề vất vả quá nên người dân không theo nữa đành phải bỏ. Xã cũng đã định hướng người dân chuyển đổi sang các loại cây trồng khác. Dù vậy, người dân địa phương vẫn thường kể nhau nghe một thời huy hoàng của nghề mía đường để nhắc nhớ con cháu về cái nghề của cha ông, từng nuôi chúng khôn lớn, trưởng thành", ông Sang ngậm ngùi.

PHI NÔNG

cadn.com.vn