Đó là phát biểu của chuyên gia kinh tế - PGS.TS Đinh Trọng Thịnh khi trao đổi với Đất Việt về việc Mỹ đề xuất Việt Nam giảm thuế nhập khẩu ưu đãi đối với một loạt mặt hàng nông sản. 

PV: - Bộ Tài chính vừa xin ý kiến các bộ, ngành về sửa đổi, bổ sung Nghị định 125/2017 biểu thuế xuất nhập khẩu ưu đãi. Theo đó, phía Mỹ đề nghị giảm thuế nhập khẩu một số mặt hàng nông sản như thịt gà, sản phẩm chế biến từ thịt gà; hạnh nhân, táo, nho tươi, lúa mỳ, thịt lợn, khoai tây...

Theo đề nghị từ phía Mỹ, những mặt hàng trên được xem xét giảm thuế trong năm 2020 và có lộ trình giảm về 0% ở những năm tiếp theo.

Thưa ông, Việt Nam nên xem xét đề nghị giảm thuế nhập khẩu ưu đãi từ Mỹ như thế nào? Việt Nam phải lường trước những khó khăn gì đối với hàng nông sản Việt Nam? Xin ông phân tích cụ thể.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh: - Vào năm 2000, Việt Nam và Mỹ đã ký kết hiệp định thương mại song phương, trong có có quy định về giảm các thuế liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu.

Trước đây, khi Việt Nam đàm phán với Mỹ để gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và ký kết hiệp định thương mại song phương với nước này, Mỹ khá căng thẳng và đòi hỏi nhiều. Tuy nhiên sau đó Mỹ đã đồng ý có những ưu đãi về mặt thời gian, số lượng mặt hàng phải giảm thuế ngay, đồng thời cũng dành một khoảng thời gian nhất định để Việt Nam chuẩn bị các điều kiện cần thiết để khi có bước giảm hay đưa thuế về 0% thì không ảnh hưởng quá lớn đến nền kinh tế Việt Nam. Những vấn đề này nằm trong lộ trình giảm thiểu thuế quan giữa Việt Nam với Mỹ mà khi Việt Nam tham gia WTO, ký kết hiệp định thương mại với Mỹ đã cam kết.

Vì lẽ đó, trước hết Việt Nam phải làm theo lộ trình cam kết giảm thiểu thuế quan nói trên. Thứ hai, phải tính toán mức giảm cho phù hợp để cân bằng cán cân thương mại với Mỹ.

Tuy nhiên, điều lo lắng nhất là một số mặt hàng mà Mỹ đang đề nghị Việt Nam giảm thuế nhập khẩu ưu đãi như thịt gà, thịt lợn... lại là những sản phẩm mà Việt Nam chưa có sức cạnh tranh được với hàng của Mỹ. Nếu giảm thuế thì người tiêu dùng Việt Nam được lợi, song nó sẽ gây sức ép rất lớn lên ngành chăn nuôi Việt Nam.

Nếu hàng giá rẻ nhập về ồ ạt, liệu có xảy ra tình trạng hàng loạt nông dân, người chăn nuôi bị phá sản? Khi ấy nó sẽ ảnh hưởng đến an ninh kinh tế, nên không thể không tính toán một cách đầy đủ, cẩn trọng toàn diện các tác động của việc hạ thuế suất, hạn ngạch, định lượng nhập khẩu các mặt hàng nói trên.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh

Nhân đây, tôi muốn nhắc lại bài học mía đường của Philippines, Thái Lan, Indonesia... Dù đã tham gia Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) và trên danh nghĩa Philippines, Thái Lan, Indonesia đều thực thi dỡ bỏ hàng rào thuế quan và hạn ngạch như cam kết, nhưng các nước này vẫn có “kỹ xảo” để bảo trợ ngành mía đường trong nước.

Theo đó, họ dựng lên hàng loạt những hàng rào kỹ thuật thông qua các quy định, các giấy phép, các loại phí… để đảm bảo rằng đường nhập khẩu từ ASEAN được tự do thông quan “trên danh nghĩa” nhưng “khó được tự do” thâm nhập vào các kênh phân phối, tiêu thụ, buôn bán và sử dụng tại thị trường nội địa.

Tuy các biện pháp kỹ thuật, thủ thuật và các quy định khác nhau nhưng nhìn chung Thái Lan, Indonesia và Philippines đều có chung một tiêu chí là “khoá đầu ra” của đường nhập khẩu, không cho phép đường giá rẻ từ thị trường quốc tế ảnh hưởng đến sản xuất mía đường trong nước.

Cụ thể, trên danh nghĩa, bất kỳ cá nhân, tổ chức hay doanh nghiệp nào cũng đều được tự do nhập khẩu đường vào các quốc gia trên. Tuy nhiên, đường nhập khẩu sẽ không được bán vào thị trường nội địa mà phải nằm chờ cấp phép tại “kho dự trữ”.

Thực tế, Indonesia và Philippines dù đã mở cửa thị trường, nhưng chỉ cho nhập đường ngoại tương ứng với sản lượng thiếu hụt trong nước, điều tiết thời gian và quản lý khối lượng đường nhập khẩu chi tiết và cụ thể theo từng giai đoạn và thời gian mùa vụ nhằm đảm bảo ưu tiên tiêu thụ đường nội địa trước, nhằm đảm bảo sinh kế, đời sống cho nông dân và lao động trồng mía cũng như mang lại hiệu quả của các doanh nghiệp.

Theo thông tin của Tổ chức Mía Đường thế giới (ISO), giá mía của Indonesia, Philippine không hề thay đổi sau thời điểm hội nhập, nhờ đó đời sống của nông dân trồng mía được bảo đảm.

Rõ ràng, các nước trong khu vực đã có sự tính toán cẩn trọng, trong đó việc sử dụng các hàng rào kỹ thuật, hàng rào thuế quan để vừa không vi phạm cam kết, vừa bảo vệ được ngành hàng trong nước.

Còn với Việt Nam, tại sao chúng ta lại không làm được như vậy? Một thực tế hiển hiện trong những năm qua là hàng triệu nông dân trồng mía Việt Nam đang khắc khoải kêu cứu, nhiều doanh nghiệp mía đường đứng trước nguy cơ phá sản vì sự cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt là vì đường lậu tràn vào Việt Nam không thể kiểm soát. Việc cơ quan quản lý cần làm là phải nghiên cứu kinh nghiệm hội nhập của các nước để đảm bảo công bằng cho ngành đường Việt Nam.

Từ bài học của ngành mía đường, trở lại với đề xuất giảm thuế nhập khẩu ưu đãi của Mỹ đối với một loạt mặt hàng nông sản, Việt Nam phải tính toán cẩn trọng đối với từng mặt hàng, từng ngành hàng, xem xét hết các khía cạnh, khả năng và cơ chế để nếu có vấn đề gì thì chúng ta xử lý được.

PV: - Có ý kiến cho rằng, ở khía cạnh nào đó, Việt Nam khó có thể từ chối đề xuất này bởi Việt Nam đang xuất siêu sang Mỹ và cán cân thương mại giữa Việt Nam và Mỹ đang ngày càng mất cân bằng. Nếu Việt Nam không có biện pháp làm giảm thâm hụt thương mại với Mỹ, nguy cơ Mỹ dùng những biện pháp thương mại để giảm thâm hụt nói trên là có thể xảy ra. Ông chia sẻ với quan điểm này như thế nào?

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh: - Ý kiến này là có cơ sở. Kể từ khi tham gia WTO và ký kết Hiệp định Thương mại Việt-Mỹ, Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ rất mạnh, đặc biệt trong những năm gần đây, Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt Nam. Thế nhưng, ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Mỹ ít, thặng dư cán cân thương mại hàng hóa với Mỹ tương đối cao.

Theo Tổng cục Hải quan, trong năm 2018, cán cân thương mại hàng hóa Việt Nam với Mỹ đạt thặng dư gần 34,8 tỷ USD, bằng 73,2% trị giá xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Mỹ. Năm 2019, tận dụng cơ hội Mỹ đánh thuế cao một số mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc, Việt Nam đã đẩy mạnh xuất khẩu những mặt hàng tương tự vào thị trường Mỹ nên dự báo, mức độ thặng dư cán cân thương mại hàng hóa với Mỹ có thể cao hơn so với năm ngoái.

Theo tiêu chí quy định đã được điều chỉnh của Mỹ, một đối tác thương mại bị coi là thao túng tiền tệ nếu thặng dư thương mại ít nhất 20 tỷ USD với Mỹ. Chính vì thế, Mỹ đã nghị Việt Nam tìm mọi biện pháp giảm thiểu thặng dư thương mại, tiến tới cân bằng cán cân thương mại giữa hai quốc gia.

Đối với Mỹ, kim ngạch xuất nhập khẩu với Việt Nam chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của nền kinh tế nước này. Thế nhưng, đối với Việt Nam, con số này không phải là nhỏ.

Nếu Việt Nam ứng xử không khéo, để mất thị trường Mỹ, hoặc bị đánh thuế cao, bị liệt vào diện quốc gia thao túng tiền tệ hay gian lận thương mại thì đó là  một vấn đề lớn đối với kinh tế Việt Nam.

Một trong những biện pháp để giảm thiểu xuất siêu là Việt Nam phải tăng cường nhập khẩu từ Mỹ và để tăng nhập khẩu thì biện pháp cần tính đến là giảm thuế nhập khẩu đối với các mặt hàng mang thế mạnh của Mỹ. Bên cạnh đó, phải bỏ hạn ngạch đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ.

Thế nhưng, như đã nói, Việt Nam phải tính toán toàn diện các mặt tác động của việc giảm thuế đối với các mặt hàng, ngành hàng của Việt Nam để tránh bị thiệt thòi cho nền sản xuất trong nước, đặc biệt là với nông dân Việt Nam.

Táo Mỹ đang được nhiều người tiêu dùng Việt Nam lựa chọn.

PV: Đáng lưu ý, bản chất thâm hụt thương mại Việt – Mỹ không nằm ở sự lớn mạnh của nền sản xuất Việt Nam. Chúng ta đang “xuất khẩu hộ” khối FDI và phải đương đầu với rủi ro bị áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại.

Trong trường hợp như vậy, nỗi lo Việt Nam bị thiệt hại kép, một mặt chúng ta phải mở cửa để hàng hóa nước ngoài vào thị trường, cạnh tranh trực tiếp với  nền sản xuất trong nước còn non yếu, một mặt chúng ta không nhận được gì nhiều từ khối FDI, là có cơ sở không,  thưa ông?

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh: - Nếu Việt Nam mở cửa ồ ạt cho hàng hóa nước ngoài, trong đó có hàng hóa của Mỹ vào thị trường Việt Nam thì đương nhiên nó sẽ làm phương hại đến các cơ sở sản xuất, kinh doanh trong nước, đặc biệt là với những sản phẩm nông nghiệp mà Việt Nam cũng đang sản xuất.

Đối với doanh nghiệp FDI, khi họ đã đăng ký hoạt động trên đất nước Việt Nam thì những sản phẩm hàng hóa doanh nghiệp FDI làm ra vẫn có xuất xứ Việt Nam, đặc biệt những hàng hóa ấy có hàm lượng giá trị gia tăng tối thiểu trong sản phẩm là 30% thì được coi là hàng “Made in Vietnam”.

Dĩ nhiên, phải lưu ý tới những vấn đề liên quan đến FDI đã được đề cập từ nhiều năm nay, đó là lời lãi cuối cùng doanh nghiệp FDI luôn được nhiều hơn, Việt Nam dành nhiều ưu đãi cho FDI từ ưu đãi về thuế, tiền sử dụng đất, nhân lực... Thậm chí một số doanh nghiệp FDI còn có hiện tượng chuyển giá, trốn thuế, gian lận thuế...

Đến đây, chúng ta phải nhắc lại Nghị quyết 50 của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030. Theo đó, Việt Nam phải rà soát, chấn chỉnh hoạt động của doanh nghiệp FDI để FDI vào Việt Nam phải thực chất, phải có liên doanh liên kết, tạo nền tảng cho công nghiệp của Việt Nam, cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển, tạo thành một chuỗi sản xuất kinh doanh, từ đó tăng hàm lượng giá trị gia tăng trong mỗi sản phẩm của Việt Nam.

Tóm lại, tôi cho rằng không cần phải lo lắng Việt Nam thiệt đơn thiệt kép, thay vào đó hãy kiểm tra, giám sát các doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài và cả doanh nghiệp Việt có cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài để chống lẩn tránh thuế, tránh đầu tư núp bóng hoặc giả mạo xuất xứ.

PV: - Trước thực trạng này, chúng ta cần nhìn nhận, xem xét và hóa giải ra sao?

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh: - Tôi được biết, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến của các bộ ngành về sửa đổi, bổ sung Nghị định 125/2017 về biểu thuế xuất nhập khẩu ưu đãi, nhưng theo kiến nghị của Bộ này, dự kiến sẽ giảm thuế nhập khẩu ưu đãi các mặt hàng nông sản mà Mỹ đề nghị, mức giảm thấp hơn con số mà Mỹ đưa ra.

Vấn đề ở đây, theo tôi, không phải là giảm như thế nào mà như phân tích ở trên, phải xem xét cụ thể từng mặt hàng, tác động của mặt hàng đó đến kinh tế - xã hội Việt Nam cũng như nền sản xuất của Việt Nam để từ đó có quyết định chính xác và đúng đắn.

Thứ nhất, việc giảm thuế này có phù hợp với lịch trình cắt giảm thuế xuất nhập khẩu Việt Nam đã cam kết với Mỹ cũng như khi tham gia WTO không. Nếu nó phù hợp với lịch trình và đã có kế hoạch rồi thì phải xem xét để giảm thiểu, không còn cách nào khác.

Thứ hai, từ cam kết phải tính toán giảm đến mức độ nào, giảm bao nhiêu là hợp lý, đảm bảo việc nhập khẩu các mặt hàng đó ồ ạt, làm phương hại đến nền sản xuất của Việt Nam.

Thứ ba, một số mặt hàng vẫn chưa ngã ngũ, luật pháp của Việt Nam chưa cho phép như nông sản, thực phẩm biến đổi gen phải hết sức cẩn trọng, coi chừng phạm luật. Chừng nào luật cho phép thì mới được nhập những sản phẩm biến đổi gen và có chính sách nhập khẩu phù hợp những mặt hàng này.

Thứ tư, phải xem xét việc phát triển các ngành hàng mà Việt Nam định hạ thuế suất, bỏ hạn ngạch để tránh rơi vào trường hợp của ngành mía đường. Hiện ngành mía đường đang gặp bài toán khó khi không thể tiếp tục lùi thời hạn hạ thuế suất, nhưng nếu gỡ bỏ hàng rào thuế quan thì hàng loạt hộ nông dân, nhà máy mía đường rơi vào tình trạng phá sản.

Việt Nam cần học tập kinh nghiệm của các nước trong khu vực – có các biện pháp để bảo vệ ngành hàng nội địa, tất nhiên đó là những biện pháp phù hợp với quy định quốc tế. Việc sử dụng cái phanh thuế suất, hạn ngạch, định lượng nhập khẩu sẽ khiến giá hàng hóa giảm xuống mức có thể chấp nhận được và người sản xuất vẫn có thể có lãi để tồn tại và phát triển.

Thành Luân