Hiệp hội là một tổ chức tự nguyện phi lợi nhuận của các cá nhân, tổ chức cùng ngành nghề, cùng sở thích, có chung mục đích tập hợp, đoàn kết hội viên, hoạt động thường xuyên với tiêu chí Hợp tác - Phá

Trước đây Hiệp hội hầu hết do Nhà nước thành lập và thành viên cũng chủ yếu là các doanh nghiệp nhà nước. Trong nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, vai trò của Nhà nước rất lớn, bao trùm tất cả mọi khía cạnh của xã hội. Vai trò của một số hiệp hội trong thời kỳ đó thực ra cũng chỉ là “cánh tay nối dài” của Nhà nước, thực hiện các chỉ tiêu, kế hoạch của Nhà nước giao. Không chỉ có số lượng ít, tổ chức bộ máy còn quan liêu, các hiệp hội thời kỳ đó khó có thể phát huy vai trò của mình trong việc thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp thành viên. Trải qua quá trình vận động phát triển đã có sự chuyển biến rất lớn về vai trò và hiệu quả hoạt động của các hội, hiệp hội trong đời sống kinh tế - xã hội so với trước. Hiện nay, có nhiều doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân đã tự liên kết và thành lập hiệp hội doanh nghiệp, đáp ứng nhu cầu hoạt động kinh doanh của mình. 

Mặc dù đã có nhiều chuyến biến theo hướng tích cực nhưng cho đến nay vẫn tồn tại một thực trạng là nhiều doanh nghiệp chưa mặn mà tham gia hiệp hội. Một số hiệp hội cũng chưa chứng tỏ vai trò của mình trong thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới. Xảy ra tình trạng này trước hết là do nhận thức nhiều người quá đề cao vai trò Nhà nước, nhiều doanh nghiệp cho rằng Nhà nước có thể cáng đáng và giải quyết mọi công việc trong xã hội, hiệp hội chỉ là tổ chức phụ trợ, thứ yếu và mang tính biểu tượng. Đây là quan điểm hết sức sai lầm về vai trò và tầm quan trọng của hiệp hội trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay. 

Một trong các cam kết quan trọng khi Việt Nam gia nhập WTO là Nhà nước sẽ không can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, vì thế vai trò của các hiệp hội càng được nâng cao. Điều này đã được thể hiện qua việc số đông các trường hợp tranh chấp, dàn xếp trong thương mại quốc tế là do các hiệp hội đứng ra thực hiện, cùng với sự hỗ trợ của Nhà nước. Do đó, để cạnh tranh, tồn tại và phát triển được, doanh nghiệp phải giải quyết tốt mối quan hệ đan xen giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp với Nhà nước, giữa doanh nghiệp với xã hội. Trong mối quan hệ này hội, hiệp hội đóng vai trò trung gian tích cực góp phần thỏa mãn nhu cầu bảo vệ quyền, lợi ích của các doanh nghiệp thành viên hiệp hội. Từ đó cho thấy sự ra đời của các hội, hiệp hội là xu thế tất yếu mang tính khách quan nhằm tác động vào sản xuất, tổ chức lưu thông sản phẩm và tham mưu cho cơ quan quản lý Nhà nước trong việc xây dựng và ban hành cơ chế chính sách khuyến khích phát triển các ngành, lĩnh vực hoạt động của hội, hiệp hội. 

Trong phạm vi hẹp của bài viết này chỉ đề cập đến vai trò của hiệp hội cùng môt ngành nghề (gọi tắt là Hiệp hội ngành nghề) trong việc thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh của các cơ sở sản xuất (gọi tắt là doanh nghiệp) thuộc lĩnh vực ngành nghề TTCN truyền thống trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. 

Theo Quyết định số 85/QĐ-UBND ngày 30/11/2006 của UBND tỉnh Đồng Nai qui định các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp (TTCN) truyền thống của tỉnh gồm có: Gốm mỹ nghệ; Mây tre đan; Chế biến gỗ gia dụng, gỗ mỹ nghệ; Chế tác đá; Kỹ nghệ sắt; Đúc gang, đồng; Dệt, may; Sản xuất gạch, ngói; Chế biến lương thực, thực phẩm. 

Trong nhóm ngành nghề TTCN truyền thống của tỉnh Đồng Nai, nhóm ngành phát triển mạnh, tập trung nhiều cơ sở đang hoạt động có thể kể đến như: gốm mỹ nghệ (50 cơ sở); gỗ gia dụng (400 cơ sở), gỗ mỹ nghệ (176 cơ sở), mây tre đan (180 cơ sở). Tập trung nhiều nhất ở thành phố Biên Hoà, huyện Trảng Bom, Xuân lộc, Định Quán, ngoài ra còn có ngành nghề mới phát triển là nghề dệt lưới bao che ở xã Suối Nho huyện Định Quán (47 cơ sở). Tuy có lợi thế và tiềm năng phát triển nhưng khả năng cạnh tranh của các ngành nghề này vẫn chưa cao, thậm chí có lúc có nơi vì lợi ích cục bộ còn xảy ra tình trạng tranh giành hợp đồng, kìm hãm sự phát triển của nhau. Đây chính là hệ quả từ việc phát triển tự phát, thiếu sự hợp tác thống nhất về quyền, lợi ích của các doanh nghiệp cùng ngành. Thực trạng ngành nghề TTCN truyền thống trên địa bàn tỉnh Đồng Nai qua khảo sát gần đây cho thấy nguyên nhân làm hạn chế sức phát triển của nhóm ngành này tập trung chủ yếu ở hai vấn đề năng lực và tổ chức. 

Năng lực, hầu hết các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, phát triển chưa đều cả về ngành nghề và giữa các địa phương. Khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế, ít có cơ hội tham gia xuất khẩu trực tiếp, thường phải qua nhiều khâu trung gian nên không nắm bắt đầy đủ nhu cầu của khách hàng về mẫu mã, chất lượng, giá cả. Việc tiếp cận thông tin khoa học công nghệ nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến thiết bị cũng còn nhiều khó khăn. Trình độ chuyên môn kỹ thuật và năng lực quản lý của các doanh nghiệp còn hạn chế, phần lớn chưa được trang bị những kiến thức cần thiết về quản trị kinh doanh cũng như chưa hiểu biết kỹ pháp luật và chính sách liên quan tới các họat động kinh tế. Năng lực tự đổi mới công nghệ và kỹ thuật còn thấp, trong khi đó các nguồn hỗ trợ cho sự đổi mới và sự tiếp cận các nguồn hỗ trợ này của các doanh nghiệp là rất hạn chế. 

Tổ chức, sản xuất ngành nghề TTCN truyền thống trên địa bàn còn mang tính riêng lẻ, khép kín. Tính tư hữu, bảo thủ nghề của từng gia đình, dòng họ được ưa chuộng hơn là việc tổ chức, phân công hợp tác sản xuất. Thiếu liên kết về tổ chức đã hạn chế khả năng phát triển của ngành. Các mô hình kinh tế tập thể như hợp tác xã, tổ hợp tác dù có nhiều nỗ lực trong việc tổ chức sản xuất kinh doanh, nhưng vẫn chưa tập trung để trở thành nhân tố chủ đạo hỗ trợ cho ngành nghề TTCN truyền thống phát huy tiềm năng sẵn có của mình. Hầu hết các doanh nghiệp đều tự tìm kiếm khách hàng, cho nên tình trạng tự giảm giá để giành được đơn hàng là rất phổ biến. Sự thiếu liên kết đã khiến các cơ hội nhận những đơn hàng lớn bị bỏ qua, phần lớn các doanh nghiệp đều phải qua trung gian để đến được với các nhà phân phối lớn. Sự thiếu kết dính giữa các doanh nghiệp còn làm tăng giá thành sản phẩm do phí vận chuyển từng lô hàng lẻ cao hơn hẳn so với vận chuyển cả một chuyến hàng lớn. 

Để ngành nghề phát triển một cách ổn đinh, phát huy tiềm năng lợi thế sẵn có của địa phương thì nhu cầu thành lập hiệp hội ngành nghề là cần thiết, xuất phát từ thực trạng của ngành nghề TTCN truyền thống và yêu cầu phát triển trong nền kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế thế giới. Trên địa bàn tỉnh hiện chỉ mới có 02 hiệp hội ngành nghề đang hoạt động là Hiệp hội Gốm Mỹ nghệ và Hiệp hội Chế biến Lâm sản. Các hiệp hội trong thời gian qua về cơ bản đã thực hiện nhiều hoạt động hỗ trợ hội viên như: cung cấp thông tin chính sách, pháp luật; kiến nghị về chính sách, quy định liên quan đến doanh nghiệp; tập huấn, đào tạo ngắn hạn; hỗ trợ tiếp cận thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu. 

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh về việc hỗ trợ ngành gốm khôi phục và phát triển, Hiệp hội Gốm mỹ nghệ Đồng Nai đại diện cho các doanh nghiệp gốm trên địa bàn tham mưu cho Sở Công Thương, UBND thành phố Biên Hòa xây dựng dự thảo cơ chế chính sách hỗ trợ di dời các cơ sở sản xuất gốm mỹ nghệ nằm trong các khu dân cư, đô thị thuộc diện phải di dời trên địa bàn thành phố Biên Hòa. Về phía Hiệp hội chế biến lâm sản Đồng Nai cũng đã làm tốt vai trò đại diện quyền lợi của các doanh nghiệp chế biến gỗ trong việc tham mưu đề xuất với UBND tỉnh, các Sở, ngành địa phương và Trung ương về những giải pháp tháo gỡ khó khăn trong sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm gỗ chế biến, đặc biệt là trong giai đoạn các doanh nghiệp ngành gỗ rơi vào khủng hoảng trầm trọng do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế thế giới. 

Trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay, với những vấn đề phát sinh trong quản lý kinh tế, xuất hiện thêm nhiều mối quan hệ kinh tế - xã hội phức tạp, Nhà nước cần có sự tham gia, giám sát của các lực lượng khác ngoài xã hội, của các hội đoàn vào quá trình xây dựng và hoạch định chính sách, đồng thời các nhóm lợi ích trong xã hội cũng có nhu cầu bảo vệ quyền lợi ích của mình. Khi đó hiệp hội ngành nghề với tư cách đại diện cho các doanh nghiệp sẽ phản ánh các khó khăn, vướng mắc cũng như bình luận, góp ý các chính sách, quy định của các cơ quan Nhà nước, hành vi của cán bộ, công chức Nhà nước trong quản lý cũng như hoạch định chính sách. Việc từng doanh nghiệp trực tiếp thực hiện chức năng này nhiều khi sẽ rất rủi ro, nguyên do các doanh nghiệp Việt Nam ta thường rất e ngại khi phê bình, chỉ trích một chính sách hay một cơ quan Nhà nước nào đó. Mặt khác, vì những lý do khách quan, cơ quan quản lý nhà nước cũng khó có thể “lắng nghe” tiếng nói của từng doanh nghiệp, bởi vì điều này không chỉ bị giới hạn về thời gian mà đây còn là một quy trình rất tốn kém. Khác với từng ý kiến của doanh nghiệp “đơn lẻ”, ý kiến của hiệp hội thường đại diện được “tiếng nói” của nhiều doanh nghiệp khác nhau, ý kiến sẽ có trọng lượng hơn. Các hiệp hội thường có nhiều thông tin trong lĩnh vực của mình. Do vậy, thay vì chỉ phản ánh những khó khăn có thể mang tính đơn lẻ, đặc thù của từng doanh nghiệp, ý kiến của hiệp hội ngành nghề có thể phản ánh được thực trạng của một ngành. Ở khía cạnh khác, các hiệp hội thường có đội ngũ chuyên gia có nhiều kinh nghiệm, có quan hệ tốt với các cơ quan Nhà nước, vì vậy, việc hợp tác giữa Nhà nước và hiệp hội sẽ thuận lợi hơn. 

Khi gia nhập hiệp hội, các doanh nghiệp thường kỳ vọng ở hiệp hội ngoài việc đại diện bảo vệ quyền, lợi ích cho mình còn phải góp phần xúc tiến thương mại, đầu tư, đào tạo nhân lực, tư vấn và chia sẽ kinh nghiệm, cung cấp các dịch vụ cần thiết khác... Một hiệp hội ngành nghề muốn thoả mãn nhu cầu lợi ích của hội viên thì phải hoạt động hiệu quả, đánh giá qua mức độ quan hệ của Hiệp hội với các thành viên được xác định thông qua mức độ tham gia của thành viên đó vào các hoạt động của hiệp hội. 

Nhiệm vụ của Hiệp hội ngành nghề là xây dựng tổ chức hiệp hội trở thành trung tâm tập hợp, đoàn kết thống nhất các doanh nghiệp cùng ngành nghề. Liên doanh, liên kết, hỗ trợ giúp đỡ nhau trong sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và hợp tác kinh tế quốc tế vì mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, góp phần vào phát triển nền kinh tế chung, thực hiện công nghiệp hoá đất nước. Hiệp hội là đại diện lợi ích hợp pháp cho các doanh nghiệp với Nhà nước, chính quyền địa phương và các ngành có liên quan trong khuôn khổ và quy định của luật pháp. Tạo môi trường liên kết, hợp tác giữa các hội viên trong sản xuất kinh doanh; xúc tiến thương mại, dịch vụ, đầu tư, nghiên cứu khoa học, tìm hiểu khảo sát thị trường trong và ngoài nước. Tổ chức hội thảo, tọa đàm, triển lãm, xuất bản ấn phẩm thông tin, quảng bá doanh nghiệp. Làm đầu mối giải quyết các tranh chấp kinh tế giữa các hội viên, nhằm hạn chế tối đa thiệt hại do tranh chấp gây ra, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh đúng pháp luật. Tư vấn, hỗ trợ, đào tạo, bồi dưỡng, hướng dẫn các doanh nghiệp về quản lý, pháp luật, nghiệp vụ kinh doanh; về đầu tư, sở hữu trí tuệ; về kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế thế giới, giúp đỡ các tài năng trẻ trong sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp. Mở rộng quan hệ quốc tế, tham gia các hiệp hội quốc tế có liên quan để tranh thủ và tạo điều kiện giúp các doanh nghiệp kiếm đối tác, thị trường, khách hàng.

Như đã giới thiệu về hiệp hội, thông qua việc đại diện cho quyền lợi của doanh nghiệp và thực hiện các hoạt động hỗ trợ cụ thể cho hội viên của mình, hiệp hội ngành nghề có thể đóng vai trò chủ chốt trong việc tạo điều kiện cho khu vực ngành nghề TTCN truyền thống phát triển lớn mạnh. Chức năng chính của hiệp hội là đại diện và tăng cường quyền lợi cho các hội viên của mình trong các quan hệ cả trong nước và quốc tế. Chức năng này bao gồm việc duy trì đối thoại với cơ quan quản lý nhà nước về luật và chính sách chi phối hoạt động của cộng đồng doanh nghiệp, quan hệ với các cơ quan tổ chức trong nước và nước ngoài. 

Từ phía cộng đồng doanh nghiệp, cơ hội tham gia vào quá trình ban hành chính sách không chỉ đảm bảo được yêu cầu minh bạch và dự đoán trước được mà còn là cơ hội hướng các chính sách theo hướng có lợi cho hoạt động kinh doanh của mình. Các hiệp hội ngành nghề sẽ là tổ chức thực hiện tốt nhất chức năng này. Ở góc độ của hiệp hội, với tư cách là đại diện bảo vệ quyền, lợi ích của doanh nghiệp, việc tham mưu hoạch định và tiếp nhận các chính sách của nhà nước nhằm hướng đến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp hội viên. Thông qua kênh hiệp hội những thông tin quan trọng có liên quan tới chính sách được truyền tải tới những đối tượng quan trọng - những người có ảnh hưởng tới chính sách công. Hiệp hội hoàn toàn có thể làm tốt những chức năng vốn được xem là của Nhà nước, vừa giảm gánh nặng, vừa hạn chế được phiền hà từ bộ máy hành chính và tăng cường chất lượng dịch vụ dưới sức ép của yêu cầu minh bạch, cạnh tranh. Phát huy vai trò của các hiệp hội ngành nghề là giải pháp để tăng mối liên kết giữa các doanh nghiệp nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế. Kinh nghiệm phát triển ở các nước trên thế giới và trong khu vực đã chứng minh vị trí, vai trò quan trong của hội đoàn ngành nghề trong việc bảo vệ và tăng cường quyền, lợi ích của các doanh nghiệp thành viên, tạo nên sức mạnh cạnh tranh trên thị trường, đồng thời có ảnh hưởng chi phối đến việc hoạch định chính sách của các cơ quan Nhà nước tại các nước đó. 

Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay, chức năng chính của hiệp hội là đại diện và tăng cường quyền lợi cho các hội viên của mình trong các quan hệ cả trong nước và quốc tế, do đó việc tập hợp và đoàn kết lại trong hiệp hội là một giải pháp tất yếu để bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp. Với vai trò quan trọng như vậy, hiệp hội ngành nghề là một tổ chức không thể thiếu trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đã và đang triển khai trên địa bàn sẽ tạo động lực thúc đẩy phát triển ngành nghề TTCN truyền thống, làng nghề của tỉnh Đồng Nai, là tiền đề cho sự hình thành và phát triển các hiệp hội ngành nghề, thúc đẩy các hình thức liên kết doanh nghiệp, hợp tác cùng nhau phát triển. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc nhóm ngành TTCN truyền thống của tỉnh Đồng Nai với nguồn lực hạn chế thì việc liên kết, tham gia hiệp hội ngành nghề là một lựa chọn đúng đắn và cần thiết góp phần ổn định và thúc đẩy phát triển ngành nghề TTCN của tỉnh nhà, thực hiện mục tiêu công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước./. 

tapchicongthuong.vn/