Cây mía từng đối mặt với không ít thách thức trong việc nâng cao chất lượng và giá trị. Tuy nhiên, nhờ vào chiến lược phát triển và các chính sách hỗ trợ, ngành mía đường xứ Thanh đang có bước chuyển mình mạnh mẽ.

Hành trình phát triển cây mía không chỉ là câu chuyện của người nông dân mà còn là sự đồng hành của chính quyền và doanh nghiệp.

Hỗ trợ từ gốc

Mía là cây trồng chủ lực ở các huyện miền núi Thanh Hóa như Thọ Xuân, Thạch Thành, Ngọc Lặc..., góp phần ổn định thu nhập cho người dân và phát triển kinh tế địa phương.

Là người dân vùng cao khó khăn của xã Xuân Cao (Thường Xuân), ông Trịnh Văn Vẻ cho biết, trước đây gia đình canh tác theo kiểu truyền thống, cây mía  chỉ đạt năng suất 50-60 tấn/ha. Những năm gần đây, nhờ có chính sách hỗ trợ về giống mới, năng suất đạt 90-100 tấn/ha.

Lá mía được băm nhỏ làm mùn giúp tăng độ tơi xốp cho đất; kết hợp sử dụng phân bón hữu cơ và bón vôi để giảm độ pH, cánh đồng mía của gia đình anh Thắng đang mọc mầm mới rất khỏe và mập.

Theo ông Vẻ, nhờ chính sách hỗ trợ nông dân như cho vay không lãi, tích tụ ruộng đất, ứng dụng khoa học kỹ thuật và cơ giới hóa các khâu sản xuất (làm đất, bón phân, làm cỏ, phun thuốc, thu hoạch), gia đình ông giảm 1/3 chi phí lao động, hạn chế ảnh hưởng sức khỏe và tăng thu nhập.

Cũng theo ông Vẻ, từ khi có chính sách này, gia đình đã mở rộng thêm 2ha mía. Hiện ông quản lý vùng nguyên liệu mía ổn định 40ha tại xã Xuân Cao.

Ông Lê Văn Thắng (xã Ngọc Trung, huyện Ngọc Lặc) cho biết, gia đình bắt đầu trồng 1ha mía năm 1998. Đến năm 2004, ông ký hợp đồng thu mua để quản lý 7ha mía. Nhờ chính sách thu mua và hỗ trợ đầu tư hợp lý của Công ty CP Mía đường Lam Sơn (Lasuco), người nông dân không phải vay mượn lãi cao đầu tư sản xuất.

Sự tin tưởng của người nông dân đã giúp Lasuco phát triển vùng nguyên liệu mía bền vững. Hiện nay, ông Thắng quản lý 148ha mía hợp tác với Lasuco.

Ông Lê Bá Chiều, Phó Tổng Giám đốc phụ trách nguyên liệu Lasuco, cho biết, những năm qua, nhằm giúp nông dân yên tâm trồng mía và phát triển ngành mía đường, Lasuco đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ.

Theo ông Chiều, trong 2 năm qua, công ty đã đầu tư 30–50 tỷ đồng để lai tạo, chọn lọc và đưa vào sản xuất các giống mía mới như KK3, 93159, LF1 có năng suất cao và khả năng chống chịu sâu bệnh, thời tiết khắc nghiệt. Nhờ đó, năng suất mía tăng từ 60–70 tấn/ha lên 90–100 tấn/ha, thậm chí có hộ đạt 120 tấn/ha.

“Năm nay, Lasuco du nhập giống mía của Trung Quốc, đang trồng khảo nghiệm ở Lam Sơn, để sang năm nhân rộng. YZ08-1609 là giống mía chín sớm, có chữ đường cao từ 12-14 CCS, năng suất đạt 130-150 tấn/ha”, ông Chiều thông tin.

Không những thế, Lasuco còn đầu tư trả chậm cho người trồng mía, đầu tư giống mía mới chất lượng cao, đầu tư vôi bột cải tạo đất, đầu tư phân bón khoáng và hữu cơ cho mía, dịch vụ cơ giới; đầu tư vốn cho người dân xây dựng, sửa chữa hạ tầng giao thông phục vụ sản xuất, lưu thông hàng hóa tại vùng nguyên liệu mía.

“Lasuco cơ giới hóa toàn bộ quy trình canh tác mía để giảm chi phí và tăng năng suất, với 80% máy bốc mía thay cho lao động thủ công. Công ty còn đầu tư máy bóc và băm lá mía làm mùn, giúp cải tạo đất, giữ ẩm, hạn chế cỏ dại và giảm tác động môi trường. Mỗi hecta mía tạo ra 15 tấn mùn hữu cơ.

Bên cạnh đó, Lasuco áp dụng công nghệ GIS trong quản lý vùng nguyên liệu, theo dõi ruộng mía từ khi trồng đến thu hoạch, mía chặt đến đâu được vận chuyển về nhà máy đến đó, giúp mía tươi, sạch, giảm hao hụt và nâng cao chất lượng sản phẩm. Với hệ thống này, chất lượng mía của nhà máy đã đạt mức tốt nhất trong 10 năm qua. Sản lượng năm 2024 đạt 563.000 tấn, năm nay dự kiến đạt 670.000 tấn, chất lượng mía tăng lên 10-15%”, ông Chiều cho biết thêm.

Hướng đi bền vững

Ông Vẻ cho rằng, các chính sách hỗ trợ của Lasuco rất phù hợp, đặc biệt là đối với gia đình thuộc diện hộ nghèo vùng nghèo khó. Không những thế, giá thu mua của công ty luôn ổn định.

“Đã mấy chục năm tham gia trồng mía vùng nguyên liệu cho Lasuco, chính sách của doanh nghiệp luôn đảm bảo xuyên suốt cho cây mía, thu mua đến cây cuối cùng, không ép giá người dân”, ông Vẻ nói thể hiện rất tâm đắc với chính sách này.

Theo ông Chiều, Lasuco có mối liên kết hợp tác bền vững, được thể hiện qua 45 năm bao tiêu 100% sản phẩm, do vậy, người nông dân rất tin tưởng bởi lợi ích hợp tác chia sẻ hài hòa, đôi bên cùng có lợi.

Sử dụng cơ giới hóa trong việc xới đất, làm cỏ mía giúp người nông dân giảm chi phí nhân công lao động.

“Trong ba năm qua, Lasuco duy trì giá thu mua mía ổn định từ 1,250 đến 1,280 triệu đồng/tấn, kèm mức giá bảo hiểm tối thiểu 1,2 triệu đồng/tấn để đảm bảo quyền lợi cho nông dân”, ông Chiều nói.

Ông Chiều cho biết thêm, thời gian tới, Lasuco sẽ đẩy mạnh cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ cao, nâng chất lượng đường để cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu. Sự đồng hành từ chính quyền địa phương cũng là yếu tố quan trọng để ngành mía đường phát triển bền vững.

Trao đổi với phóng viên, ông Vũ Quang Trung, Chi cục trưởng Chi cục trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thanh Hóa), cho biết: Doanh nghiệp sử dụng nguồn nhiên liệu chế biến, sản xuất thì phải có nguồn liệu liệu bền vững, muốn ổn định và bền vững thì phải có ràng buộc giữa doanh nghiệp và người dân.

“Riêng đối với Lasuco, từ khi thành lập đến nay luôn quan tâm đến nông dân, với tỷ suất đầu tư vào cây mía cao nhất so với các loại cây trồng khác.

Đặc biệt, Lam Sơn chú trọng ứng dụng khoa học công nghệ và cơ giới hóa. Đơn vị đã ký kết với Tập đoàn Idemitsu Kosan (Nhật Bản) triển khai mô hình sản xuất mía giảm phát thải khí nhà kính trên diện tích dự kiến 8.000ha, hướng đến phát triển nông nghiệp xanh. Qua đó, hình thành quy trình sản xuất mía thân thiện với môi trường và nâng cao hiệu quả canh tác” ông Trung chia sẻ.

Theo ông Trung, thị trường ổn định bởi chính sách thu mua mía của các công ty trên địa bàn được duy trì liên tục trong 2-3 năm và công bố giá ngay từ đầu vụ. Nhờ đó, diện tích mía ở Thanh Hóa  có sự chuyển biến tích cực trong 2 năm qua.

Thời gian qua, các địa phương có diện tích trồng mía lớn đã tổ chức tập huấn kỹ thuật, đầu tư hạ tầng, cơ giới hóa sản xuất và khuyến khích tích tụ đất để phát triển vùng nguyên liệu. Các nhà máy đường cũng chuyển đổi giống mía năng suất cao, mở rộng sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật.

Nhờ đó, niên vụ 2024-2025, diện tích mía tại Thanh Hóa đạt gần 13.200 ha, tăng hơn 600 ha; năng suất tăng, vùng Việt - Đài đạt 60 tấn/ha, vùng Lam Sơn 80 tấn/ha.

Ông Trung cho biết, bên cạnh những thuận lợi, sản xuất mía vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là khả năng tái đầu tư của người dân còn hạn chế. Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất chưa đồng đều giữa các địa phương, hộ gia đình...

Theo vị lãnh đạo này, để phát triển bền vững vùng nguyên liệu mía cho các nhà máy hoạt động, phải có sự vào cuộc của các đơn vị có liên quan (nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã, người nông dân) trong thực hiện các giải pháp nâng cao năng suất mía.

Ngành mía đường Thanh Hóa cần tiếp tục đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa đầu ra và đẩy mạnh cơ giới hóa nhằm giảm chi phí, tăng năng suất. Tỉnh cũng khuyến khích doanh nghiệp tổ chức hội nghị, hội thảo, kết nối với nông dân để xây dựng mô hình liên kết hiệu quả.

Với sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp và người nông dân, cây mía xứ Thanh sẽ tiếp tục phát triển, mang lại nguồn thu ổn định và góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương.