Hiện giá đường trắng trên sàn London (Anh), giao vào tháng 3-2015, đã giảm 70 đô la Mỹ so với một năm trước. Còn giá bán tại các nhà máy đường Việt Nam vẫn cao hơn khoảng 1,5 lần so với giá thế giới.

Giá cao vì sao?

Trước đây, nhiều người cho rằng, giá thành sản xuất đường tại nước ta cao là do công nghệ sản xuất lạc hậu, tỷ lệ thu hồi đường thấp. Điều này còn khiến chất lượng đường không cao, không đáp ứng được tiêu chuẩn sản xuất bánh kẹo, nước giải khát. Vì thế, theo các doanh nghiệp tiêu thụ đường, Chính phủ phải cho nhập đường tinh luyện để đáp ứng nhu cầu sản xuất.

Vào thời điểm này, ông Nguyễn Hải, Tổng thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), lại không đồng tình với ý kiến trên. Theo ông Hải, đúng là trước đây, khi thực hiện chương trình một triệu tấn đường, do muốn đạt kế hoạch nên nhiều tỉnh thành nhập công nghệ lạc hậu. Nhưng nay, các nhà máy đã nâng cấp, chất lượng đường sản xuất trong nước đã bằng và vượt qua Thái Lan.

Theo số liệu của Viện Nghiên cứu mía đường, hiện nay giá thành sản xuất mía của Thái Lan khoảng 25-30 đô la Mỹ/tấn, của Trung Quốc khoảng 50-55 đô la Mỹ/tấn, của Việt Nam khoảng 30-35 đô la Mỹ/tấn, của Úc khoảng 15-25 đô la Mỹ/tấn, của Ấn Độ khoảng 30 đô la Mỹ/tấn.
So với Thái Lan, quốc gia có sản lượng đường lớn nhất ASEAN, giá thành sản xuất mía của Việt Nam cao hơn khoảng 5 đô la Mỹ/tấn. Điều này được giải thích là do năng suất mía trung bình của Việt Nam chỉ ở mức 65 tấn/héc ta, trong khi, Thái Lan vào khoảng 80 tấn/héc ta.

Bên cạnh đó, còn có nguyên nhân cách tính giá thành sản xuất đường của Việt Nam chưa có sự thống nhất giữa các nhà máy với nhau.

Theo một thành viên đang làm việc tại Viện Nghiên cứu mía đường, đa phần các nhà máy tính giá thành đường từ lượng đường thu được sau khi ép một tấn mía nguyên liệu, còn các phụ phẩm như bán bả mía, bán mật rỉ đường lại không tính. Trong khi đó, theo vị này, đối với nhiều nước trên thế giới, cây mía không chỉ làm ra đường mà còn nhiều sản phẩm khác như cồn, điện sinh khối. Tại Việt Nam, số lượng nhà máy sản xuất theo chu trình khép kín như vậy còn rất ít, đa phần chỉ dùng mía sản xuất đường.

Ông N.V, một chuyên gia trong ngành mía đường, còn cho biết rằng câu chuyện giá đường Việt Nam rất phức tạp vì không thể lấy giá bán ở siêu thị và giá bán tại các nhà máy để so sánh được vì ở Việt Nam còn ẩn chứa nhiều yếu tố phi thị trường.

Bất lực trước đường lậu

Thời gian qua, dù các nhà máy đường đã cố gắng hạ giá đường nhằm cạnh tranh với đường nhập lậu nhưng cuối cùng họ nhận ra trong cuộc chiến về giá này, các nhà máy luôn luôn là bên thua cuộc.

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), Thái Lan là nước sản xuất đường lớn nhất ASEAN. Quốc gia này phân chia đường theo ba hạn ngạch, trong đó, hạn ngạch A là tiêu thụ trong nước, hạn ngạch B là dành cho một số công ty xuất khẩu. Chính phủ nước này đảm bảo hai hạn ngạch A, B giúp doanh nghiệp nước họ có lãi.

Cuối cùng, hạn ngạch C là cho doanh nghiệp xuất khẩu số đường còn lại và giá đường ở hạn ngạch này thường thấp hơn so với hai hạn ngạch trên. Đường nhập lậu từ Thái Lan vào nước ta nằm ở hạn ngạch C này. VSSA cho biết, khoảng 90% đường bán trên thị trường các tỉnh phía Nam là đường nhập lậu từ Thái Lan và được hợp thức hóa bởi các doanh nghiệp trong nước.

Theo trang chuyên về thống kê statista.com, trong những năm qua, lượng đường xuất khẩu của Thái Lan luôn tăng. Cụ thể, giai đoạn 2009-2010, Thái Lan xuất khẩu 4,9 triệu tấn đường, đến giai đoạn 2013-2014 lên 7,5 triệu tấn và dự kiến, trong giai đoạn 2014-2015 sẽ lên đến 8,5 triệu tấn.
Theo VSSA, thời gian tới, đường lậu Thái Lan có thể vào Việt Nam nhiều hơn, và như vậy, các nhà máy đường trong nước càng đứng trước áp lực phải giảm giá để cạnh tranh. Với những vấn đề từ nội tại lẫn ngoại lực như thế, ngành đường Việt Nam đang tiến thoái lưỡng nan, không biết bám víu vào đâu, ngoài việc kêu gọi một sự hỗ trợ từ chính sách nhà nước.

Hàng triệu nông dân trồng mía trở thành đối tượng mặc cả trong những cuộc thương lượng giữa các bên.

Tự Phong - TBKTSG