Ế ẩm triền miên

Theo ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam: Hiện nay, ngành mía đường đang vô cùng khó khăn. Trong khi niên vụ sản xuất 2018/2019 đã vào vụ hơn 2 tháng thì lượng đường tồn kho của niên vụ cũ vẫn còn 200.000 tấn. Trước đó, trong những tháng cuối năm 2017, tiêu thụ đường đã khá chậm vì các đối tác ngừng nhập hàng, trông chờ thời điểm thực thi Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), từ ngày 1/1/2018, thuế NK đường khu vực ASEAN xuống 0%. Ở thời điểm hiện tại, tình hình tiêu thụ cũng không có gì khả quan. Do sự cạnh tranh gay gắt, nhiều nhà máy chấp nhận bán đường dưới giá thành song "ế vẫn hoàn ế". “Các nhà máy gặp nhiều khó khăn, nhưng vẫn phải duy trì giá thu mua mía cho nông dân bằng niên vụ 2016/2017 bởi chính quyền các địa phương can thiệp không cho hạ giá thu mua. Trong tình cảnh hiện tại, đã có nhà máy phải tạm ngừng sản xuất”, ông Doanh nói.

Ngoài ế ẩm xuất phát từ tác động của ATIGA, hiện các DN ngành mía đường nội địa còn đang như “ngồi trên đống lửa” bởi sự cạnh tranh của đường TNTX. Trên thực tế, trong bối cảnh khó khăn tiêu thụ nội địa, khơi thông cửa khẩu để XK đường sang Trung Quốc là giải pháp quan trọng. Từ năm 2012, phía Trung Quốc đã cho phép Việt Nam xuất đường tiểu ngạch qua cửa khẩu phụ Bản Vược ở tỉnh Lào Cai. Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, việc XK này tương đối suôn sẻ trong giai đoạn 2012-2015. Tuy nhiên, đến năm 2016, hầu như không có tấn đường nào được xuất qua các cửa tiểu ngạch. Năm 2017, một số cửa khẩu phụ của Trung Quốc biên giới với Lào Cai gồm: Mường Khương, Bản Vược, Na Lốc, Lũng Pô và Bản Quẩn đã mở cửa trở lại cho sản phẩm đường đi qua, song các DN chỉ xuất tiểu ngạch được 2.500 tấn đường. Lý do là bởi, đường trong nước bị hàng TNTX cạnh tranh quyết liệt.

Theo tìm hiểu của phóng viên, trên thực tế, năm 2015, theo đề xuất của Bộ Công Thương, Chính phủ đã cho phép TNTX qua địa bàn tỉnh Lào Cai 220.000 tấn đường, với thời hạn thực hiện tái xuất được gia hạn đến ngày 31/12/2017. Tuy nhiên, theo báo cáo của UBND tỉnh Lào Cai và các DN, tỷ lệ thực hiện giấy phép TNTX đường đến hết năm 2017 chỉ đạt khoảng 43,73%, trong đó một số DN đã nhập đường về nhưng chưa xuất được sang Trung Quốc. Mới đây, Bộ Công Thương và UBND tỉnh Lào Cai đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ gia hạn thực hiện các giấy phép tạm TNTX đường đã cấp đến hết ngày 31/12/2019.

Ông Doanh phân tích: Nếu Chính phủ chấp nhận việc gia hạn thực hiện giấy phép TNTX đến hết năm 2019, ngành mía đường trong nước sẽ “chết chắc”. Hiện nay, trong nước còn khoảng 40.000 tấn đường tạm nhập nhưng chưa được các DN kinh doanh tái xuất. Lý do được các DN đưa ra giá đường ở nước thứ 3 quá thấp. Tuy nhiên, lý do này khá vô lý. “Theo chúng tôi được biết, giá đường tại nước thứ ba hiện nay đã khoảng 20.000 đồng/kg nên cố tình gia hạn không tái xuất đường tạm nhập với lý do giá đường tại nước NK rẻ là không đúng. Một điểm đáng nói nữa là, trước đây, các DN TNTX lấy lý do giá đường trong nước cao khoảng 16.000-17.000 đồng/kg, kinh doanh không lãi bằng việc đi nhập đường nước ngoài với giá 13.000-14.000 đồng/kg rồi xuất đi khoảng 20.000-21.000 đồng/kg. Tuy nhiên, hiện  nay giá đường trong nước đã xuống thấp ở mức 13.000-14.000 đồng/kg, song các DN vẫn không mặn mà. TNTX không đem lại lợi ích gì cho quốc gia mà chỉ là câu chuyện lợi ích nhóm”, ông Doanh nói.

Hạ giá để tăng cạnh tranh

Trước tình cảnh khó khăn của toàn ngành, mới đây Hiệp hội Mía đường Việt Nam đã có văn bản trình Thủ tướng Chính phủ, kiến nghị không gia hạn cho các giấy phép TNTX đã hết hạn. Hoạt động XK đường tại các cửa khẩu phụ ở Lào Cai nên ưu tiên cho các DN sản xuất đường trong nước. Bên cạnh đó, đối với lượng đường đã tạm nhập về mà đến nay chưa tái xuất được, đề nghị thực hiện đúng Khoản 4, Điều 11, Chương 3 Nghị định 187/2013/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế và các hoạt động đại lý mua, bán, gia công và quá cảnh hàng hóa với nước ngoài. Điều đó có nghĩa là, lượng hàng này buộc phải xuất trả trở lại nước ban đầu. Hiệp hội cũng kiến nghị Chính phủ chỉ đạo thành lập tổ công tác liên ngành gồm: Bộ Công Thương chỉ trì phối hợp với Bộ NN&PTNT, Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan, Hiệp hội Mía đường Việt Nam kiểm tra đánh giá việc thực hiện TNTX đường đã được cấp phép đến hết 31/12/2017.

Liên quan tới vấn đề thực thi cam kết ATIGA, thời gian qua, xét đề nghị của Hiệp hội Mía đường Việt Nam, Bộ Công Thương cùng Bộ NN&PTNT cũng đã có văn bản trình lên Chính phủ, kiến nghị lùi thời gian thực hiện ATIGA đối với mặt hàng đường đến năm 2020. Ngoài ra, đại diện một số DN còn đưa ra đề nghị, Bộ NN&PTNT cần sớm đề xuất Chính phủ xây dựng Luật Mía đường để đảm bảo hành lang pháp lý cho ngành phát triển, đồng thời sớm phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành mía đường.

Khi ngành mía đường nội địa gặp khó khăn, thậm chí đến mức bĩ cực như hiện tại, triển khai các biện pháp hỗ trợ, tháo gỡ là cần thiết. Tuy nhiên, đứng ở góc độ khác, nói như chuyên gia nông nghiệp Võ Tòng Xuân thì, mấu chốt là phải làm thế nào để ngành đường có thể cạnh tranh được chứ không phải là tiếp tục bảo hộ. “Tiến hành đàm phán lại với các đối tác trong ATIGA không chỉ làm mất uy tín của Việt Nam liên quan đến những gì đã cam kết mà còn khiến DN nội có tâm lý ỷ lại. Muốn tăng tính cạnh tranh, giải pháp quan trọng là kéo giá nguyên liệu xuống từ đó giảm giá thành đường bán ra. Để làm được điều này, cần thực hiện dồn điền đổi thửa, tạo ra cánh đồng quy mô lớn hàng trăm ha, sau đó đưa cơ giới hóa vào. Triển khai được như vậy sẽ giúp giảm chi phí khoảng 50% so với hiện tại”, chuyên gia Võ Tòng Xuân phân tích.