Trong số ba nhà máy đường ở Nghệ An chỉ có nhà máy của Công ty TNHH Mía đường Nghệ An (NASU) có tính cạnh tranh cao. Bởi không chỉ công suất lớn mà nhà máy có thiết bị sản xuất hiện đại, tỷ lệ thu hồi đường cao và cho sản phẩm chất lượng tốt. Hai nhà máy đường còn lại công suất thấp, đầu tư chắp vá, thiết bị lạc hậu. Ngoài việc bán mật rỉ, các công ty chưa thật sự quan tâm đầu tư sản xuất các sản phẩm sau đường để tăng hiệu quả kinh tế. Năm 2016, NASU mới đầu tư hệ thống đồng phát điện bằng bã mía để bán điện với công suất 4 MW; đến nay đã cấp lên lưới điện quốc gia được hơn 10 triệu kW/h điện, thu về 16,5 tỷ đồng. Công ty Sông Lam mỗi mùa sản xuất được một triệu lít cồn.

Bắt đầu từ năm 2018, ngành đường Việt Nam nói chung, đường Nghệ An nói riêng phải đối mặt với giá đường trong nước tụt giảm sâu. Theo Tổng Giám đốc Công ty NASU Ngô Văn Tú: "Năm trước, giá đường đang ở mức 15 đến 16 nghìn đồng/kg thì nay giá sụt giảm khoảng 20%". Với mức giá này, các doanh nghiệp gặp khó trong việc bảo đảm hài hòa lợi ích giữa người trồng nguyên liệu và doanh nghiệp. Giá đường tụt thấp, lại khó bán. Do tâm lý người sử dụng, nhất là các doanh nghiệp sử dụng số lượng lớn đang nghe ngóng xem giá đường có xuống thấp nữa không.

Chủ tịch HÐQT Công ty Sông Lam Ðặng Minh Hùng cho biết: Trong ba năm sau khi cổ phần hóa, chúng tôi đã huy động hơn 80 tỷ đồng để nâng cấp nhà máy, đầu tư thâm canh tăng năng suất mía. Vụ mía 2017 - 2018, lần đầu tiên sau hàng chục năm nhà máy cơ bản đủ nguyên liệu nhưng giá đường lại xuống quá thấp khiến công ty khó chồng khó. Ðiều ông Hùng cũng như lãnh đạo các doanh nghiệp mía đường khác đều lo lắng, liệu đây có phải là giá đường thấp nhất hay chưa. Nếu giá đường tiếp tục giảm, trước mắt hai Công ty Sông Lam và Sông Con sẽ gặp khó đầu tiên vì phải bán sản phẩm thấp hơn giá thành sản xuất.

Ðể tự cứu mình, các công ty mía đường ở Nghệ An đang nỗ lực nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh của mình, trước khi quá muộn. Theo Tổng Giám đốc Ngô Văn Tú: Ðể cạnh tranh với đường ngoại giá thấp, NASU đang triển khai dự án "Cải thiện, nâng cao năng suất chất lượng mía" bước đầu đã thu được kết quả khả quan. Năng suất mía một số vùng đạt 80 đến 100 tấn/ha với độ đường đạt 11 CCS (chữ đường: chỉ lượng đường thương phẩm). Ðây là điều kiện căn bản để giúp nông dân trồng mía thu nhiều lợi nhuận, gắn bó với cây mía và ổn định vùng nguyên liệu. Doanh nghiệp tiếp tục đầu tư cải tiến, nâng cấp trang thiết bị để chất lượng đường đáp ứng yêu cầu khắt khe nhất của khách hàng sản xuất đồ uống công nghiệp. Công ty Sông Lam và Sông Con đang chuyển hướng đầu tư vùng nguyên liệu tại các bãi bồi dọc sông Lam hay vùng đất cao hiện đang trồng lúa không hiệu quả. Bước đầu cũng cho năng suất mía đạt cao, từ 80 đến 100 tấn/ha. Tiếp tục tăng cường công tác tiếp thị, tiêu thụ sản phẩm cũng như nâng cấp nhà máy.

Điều cần quan tâm hơn là khi các doanh nghiệp nước ngoài, nhất là doanh nghiệp Thái-lan đang mua dần các chuỗi bán lẻ trong nước với thỏa thuận thực hiện hiệp định thương mại ASEAN, ngành đường Việt Nam cũng như Nghệ An phải đối mặt với thách thức với đường giá thấp từ Thái-lan, Lào tràn sang. Nếu không có giải pháp hữu hiệu, không chỉ các nhà máy đường có công suất thấp, sản xuất không hiệu quả mà ngay cả các nhà máy đường công suất lớn, làm ăn khá như NASU cũng gặp khó. Công nhân các nhà máy đường và gần 40 nghìn hộ dân trồng mía nguyên liệu ở Nghệ An sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ðáng ngại hơn, một lúc nào đó, các ông chủ Thái-lan sẽ mua lại các nhà máy đường gặp khó hay bị thua lỗ. Khi họ thâu tóm luôn cả ngành mía đường, sẽ có thể chủ động tổ chức sản xuất và tiêu thụ sản phẩm vì họ đang nắm dần trong tay chuỗi bán lẻ và các nhà máy sản xuất đồ uống tiêu thụ lượng đường lớn của chúng ta.

Bài và ảnh: THÀNH CHÂU - baomoi.com