Bán bằng hoặc thấp hơn đường lậu

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, đường trong nước tiêu thụ rất chậm, lượng đường tồn kho cao, giá đường đang tiếp tục giảm đáng kể từ đầu vụ. Cụ thể, tính đến giữa tháng 5 năm nay, giá đường tinh luyện giảm khoảng 2.000 đồng/kg và đường trắng giảm khoảng 2.800 - 2.900 đồng/kg. Trong khi đó, giá thành sản xuất đường tại các nhà máy dao động khoảng 11.000 đồng/kg - 13.000 đồng/kg, giá đường lậu chỉ dưới 11.000 đồng/kg. Hầu hết các nhà máy đã phải bán đường sát giá đường lậu của Thái Lan, thậm chí còn có nhà máy phải bán bằng, hoặc thấp hơn giá thành, đối mặt với nguy cơ thua lỗ.

Đường lậu sở dĩ rẻ hơn đường trong nước vì ngoài chi phí sản xuất thấp, còn do nhập lậu nên không phải đóng các loại thuế như doanh nghiệp mía đường trong nước (hiện nay là 5%). Chỉ riêng thuế nhập khẩu và VAT, đường lậu đã có lợi thế rẻ hơn đường trong nước ít nhất 1.000 đồng/kg. Điều này đồng nghĩa với việc Nhà nước thất thu thuế ít nhất là 500 tỷ đồng/năm (lượng đường nhập lậu ước tính 400.000 - 500.000 tấn/năm) và do phải cạnh tranh với đường lậu, các doanh nghiệp mía đường trong nước không thể mua giá mía cao cho nông dân, khiến nông dân mất đi 1.500 tỷ đồng/năm.

Năm nay, Thái Lan dự kiến đạt 14,4 triệu tấn đường, gấp gần 10 lần sản lượng của Việt Nam. Giá mía nguyên liệu của Việt Nam đang cao hơn 30 - 40% so với giá mía nguyên liệu của Thái Lan. Mới đây, Chi cục Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh phối hợp với Tổ kiểm tra theo Quyết định số 334 của Bộ Công thương kiểm tra 10 điểm ở quận 5 và quận 6 đã phát hiện phần lớn các cơ sở vi phạm kinh doanh đường nhập lậu, hết hạn sử dụng, sai quy định về mẫu mã bao bì, hàng hóa không chứng minh được xuất xứ, không có chứng từ hợp lệ. Tổng lượng đường bị lực lượng Quản lý thị trường tạm giữ ở 10 điểm ước tính là 107,4 tấn.

Ngoài ra, Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết thêm, hiện nay là thời điểm giá thấp nhất theo quy luật biến động giá của thế giới đối với ngành nông sản nói chung và ngành mía đường nói riêng. Tổ chức Đường Quốc tế (ISO) ước tính sản lượng đường thế giới trong năm 2017 - 2018 đạt 185,21 triệu tấn, vượt mức dự báo 178,7 triệu tấn trước đó, tăng 10,3% so với mùa vụ trước.

Thêm vào đó, Nhà nước cho phép nhập đường lỏng với số lượng không hạn chế với thuế bằng 0, dẫn đến một số doanh nghiệp chế biến thực phẩm chuyển sang sử dụng đường lỏng vì chi phí rẻ hơn.

“Lực bất tòng tâm”

Với tình trạng giá đường sụt giảm mạnh, ông Chu Quang Phong, đại diện Công ty Cổ phần Mía đường Sông Lam bày tỏ: “Giá đường xuống thấp sẽ khiến doanh nghiệp phải mua mía của nông dân thấp hơn. Như vậy, khó khăn lại đẩy lên vai người nông dân khiến họ không thiết tha với cây mía, ảnh hưởng tới nguồn nguyên liệu. Ông Phong chia sẻ, hiện nay, vùng nguyên liệu nhỏ lẻ, manh mún khiến doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn trong việc thu mua, vận chuyển, nhất là khi thời tiết không thuận lợi, đường sá hư hỏng nặng. Đặc biệt, thời gian qua đã diễn ra nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh, có hiện tượng các doanh nghiệp khác vào tranh mua nguồn nguyên liệu. Ngoài ra, công ty cũng có lượng tồn kho đường nhất định nên ảnh hưởng đến nguồn tài chính của doanh nghiệp. Trước thực trạng đó, công ty đang tìm mọi cách để làm giảm giá thành sản xuất như: Tinh giản và cơ cấu lại nguồn lao động; kiểm soát và thắt chặt công tác kiểm tu bảo dưỡng máy móc, thiết bị; cải tiến dây chuyền sản xuất nhằm nâng cao năng suất lao động. Đồng thời, xây dựng và ban hành cơ chế chính sách đầu tư phù hợp nhằm vận động và khuyến khích bà con nông dân gắn kết lâu dài với doanh nghiệp.

Còn theo Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Mía đường Cần Thơ (CASUCO) Phạm Quang Vinh, về cơ bản các doanh nghiệp đã kết thúc mùa sản xuất và đang tập trung tìm cách tiêu thụ số lượng đường hiện có để thu hồi vốn, chi trả cho nông dân và chuẩn bị cho vụ sản xuất mới. Nếu không bán được đường, vụ sản xuất sắp tới sẽ rất khó khăn. Theo ông Vinh, cái yếu của ngành mía đường Việt Nam là chi phí sản xuất mía của nông dân cao (chiếm đến 70 - 80% chi phí sản xuất đường) do đặc điểm đất nông nghiệp nước ta manh mún, nhỏ lẻ, chưa được cơ giới hóa khiến doanh nghiệp buộc phải mua giá cao để người dân gắn bó với vùng nguyên liệu. “Doanh nghiệp đã hỗ trợ người dân bằng cách tự mua giống từ Thái Lan, liên kết với các viện nghiên cứu để có được giống mía tốt cho bà con nông dân. Nhưng mỗi doanh nghiệp chỉ lo được vùng nguyên liệu của mình thôi, còn chiến lược dài hơi cho cả ngành mía đường là phụ thuộc vào Nhà nước”, ông Vinh chia sẻ.

 Ở các nước, Chính phủ có chính sách riêng cho ngành mía đường như dồn điền đổi thửa, hỗ trợ trong vấn đề cơ giới, đổi giống để giúp nông dân đổi mới sản xuất. “Tiềm năng ngành mía đường còn rất lớn nhưng nếu chỉ có doanh nghiệp tự làm thì “lực bất tòng tâm”. Nếu có được những cơ chế, chính sách và hỗ trợ tương đồng với các nước trong khu vực thì ngành mía đường hoàn toàn có thể cạnh tranh được”, ông Vinh nói.

Một doanh nghiệp mía đường khác cũng cho biết, doanh nghiệp đã nỗ lực hỗ trợ cho nông dân trong việc nâng cao năng suất, chất lượng và giảm giá thành sản xuất mía, nhưng cũng không nằm ngoài khó khăn chung của ngành mía đường. Doanh nghiệp này cho rằng, điều cốt lõi nằm ở việc quản lý nhà nước, trong đó vấn đề chống buôn lậu đường rất quan trọng, cùng với đó là các cơ chế chính sách hỗ trợ. Mặc dù, Chính phủ đã có những quyết sách tái cơ cấu ngành. Tuy nhiên, chính sách vẫn còn rời rạc, chưa có chiến lược tổng thể cho từng khâu nguyên liệu, đầu ra. Do đó, Nhà nước cần xây dựng kế hoạch phát triển ngành bài bản với những thay đổi chiến lược về hành lang pháp lý, chính sách để nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm đường Việt Nam.

Đánh giá về vấn đề này, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Võ Trí Thành cho rằng, trong suốt quá trình mở cửa, ngành mía đường cũng có những nỗ lực nhất định. Tuy nhiên, nhìn tổng thể, đây vẫn là ngành có năng lực cạnh tranh tương đối thấp, quá trình cải tổ còn chậm. Tuy vậy, chúng ta vẫn cần phải bảo hộ nhất định bởi đây là lĩnh vực có lực lượng nông dân đông đảo nên cần phải tạo việc làm, thu nhập cho họ. Phải mở cửa từ từ để tăng dần áp lực cạnh tranh. Bên cạnh đó, phải tái cấu trúc ngành mía đường một cách quyết liệt. Có như vậy ngành mía đường trong nước mới đủ sức cạnh tranh trong khu vực và phát triển ổn định.