Sức ép từ đường ngoại nhập

Theo ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), hiện mỗi năm lượng đường nhập lậu từ Thái Lan vào Việt Nam qua khu vực biên giới Tây Nam lên tới gần 500.000 tấn, chiếm gần 1 nửa sản lượng đường sản xuất trong nước. Có thời điểm đường Thái Lan làm chủ thị trường, chỉ sau khi bán hết đường nhập lậu, đường của các nhà máy sản xuất trong nước mới có cửa tiêu thụ.

Ngoài ra, việc thực hiện cam kết nhập khẩu một lượng đường nhất định tăng 5% mỗi năm với WTO cũng khiến ngành mía đường Việt Nam đang phải đối mặt với những khó khăn lớn từ trong ra ngoài. Cụ thể, theo Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), bắt đầu từ năm 2018, hạn ngạch nhập khẩu đường trong khối được dỡ bỏ. Đến năm 2020, thuế nhập khẩu đường nội khối cũng chỉ còn 0%.

Điều này cũng dẫn tới sức ép lớn đối với các doanh nghiệp (DN) mía đường trong nước là dường như không bán được, do khách hàng có tâm lý chờ đường nhập ngoại giá rẻ vào Việt Nam. Không những vậy, khi các nhà máy từ chối thu mua hàng nghìn ha mía của nông dân, khiến nhiều người chấp nhận bán rẻ như cho.

Công ty TNHH MTV Thành Thành Công Gia Lai, ông Nguyễn Bá Chủ, Chủ tịch Công ty cho biết, năm nay hoạt động của nhà máy đường gặp nhiều khó khăn. Dự đoán trước được tình hình nên ngay khi kết thúc niên vụ trước, phía công ty đã lên kế hoạch cho vụ ép với diện tích vùng nguyên liệu khoảng 11.500 ha với khoảng 4.000 nông dân hợp đồng với công ty. Số diện tích này đã đủ để công ty hoạt động theo kế hoạch nên sẽ không thu mua mía ngoài hợp đồng.

Đồng thời, số liệu thống kê của VSSA cũng cho thấy, hiện cả nước hiện có 41 nhà máy đường, với tổng công suất thiết kế khoảng 150.000 tấn mía/ngày, sản lượng trên 1 triệu tấn đường/năm. Tuy nhiên, trong số 41 nhà máy, có tới 22 nhà máy chỉ có công suất dưới 3.000 tấn, những nhà máy lạc hậu, cũ kỹ này thực sự là nỗi lo với ngành đường trong nước khi mở cửa hội nhập…

Không những vậy, việc cải thiện năng lực cạnh tranh quá chậm khiến các DN mía đường Việt Nam nhận phải trái đắng, khi đường nhập khẩu trong khu vực sắp ồ ạt tràn vào. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), giá thành sản xuất đường của Việt Nam đang ở mức cao nhất, nhì thế giới (50 USD/tấn), trong khi con số này tại Thái Lan là 30 USD và tại Brazil chỉ có 16 USD.

DN mía đường phải tự vực dậy

Có thể thấy, chất lượng không nổi trội, giá thành cao khiến nhiều năm nay, mía đường trong nước chật vật cạnh tranh, sống nhờ chính sách bảo hộ. Tuy nhiên, nếu từ năm 2018 này, Việt Nam thực hiện cam kết ATIGA, nhiều DN mía đường có thể rơi vào phá sản.

Ông Phạm Quốc Doanh tính toán, nếu Việt Nam thực hiện đúng cam kết ATIGA mà không gia hạn thời gian bảo hộ, sẽ có khoảng 22/41 nhà máy chế biến mía đường hiện nay phải đóng cửa.

Mới đây, các DN mía đường đang đề nghị Chính phủ gia hạn thời gian áp dụng hạn ngạch xuất khẩu đường với các DN khu vực ASEAN.  Đề xuất này đã được Bộ Công thương tổng hợp, trình Chính phủ để xem xét.

Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng, Chính phủ cần cân nhắc kỹ giữa lợi ích của hơn 90 triệu dân và lợi ích của các DN cũng như người dân trồng mía để có quyết sách hợp lý; chưa kể vi phạm cam kết hội nhập cũng sẽ ảnh hưởng đến uy tín quốc gia.

Theo ông Nguyễn Quốc Toản, Phó cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, Bộ NN&PTNT, giải pháp căn cơ nhất vẫn là các DN mía đường tự vực dậy, không trông chờ, ỷ lại vào sự bảo hộ của Nhà nước.

Tại một cuộc họp báo chí do Bộ NN&PTNT mới đây, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hà Công Tuấn cho hay, hiện Bộ đang tích cực lắng nghe ý kiến các nhà khoa học và các chuyên gia để đưa ra chính sách hỗ trợ hợp lý, giải quyết khó khăn cho ngành mía đường. Tuy nhiên, các giải pháp sẽ được cân nhắc trên cơ sở bảo đảm hài hòa lợi ích của người trồng mía, DN chế biến mía đường và lợi ích của người tiêu dùng.

“Không thể làm sai cam kết hội nhập; hơn nữa, cũng cần phải xem lại lợi thế cạnh tranh của ngành mía đường. Chúng tôi sẽ tính kỹ để đưa ra giải pháp hỗ trợ hợp lý”, Thứ trưởng Hà Công Tuấn khẳng định.