Hội nhập đang là một cơ hội để người tiêu dùng sử dụng sản phẩm với giá rẻ, chất lượng cao nhưng cũng đưa các doanh nghiệp sản xuất mía đường rơi vào cảnh khó khăn, vì phải cạnh tranh. Để ngành mía đường trong nước tồn tại và phát triển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu mía đường Việt Nam tiến sĩ Cao Anh Đương (ảnh) cho biết:

- Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là Hậu Giang đất đai màu mỡ và có nguồn nước tưới tiêu quanh năm, thời gian sản xuất, chế biến đường có thể rải vụ, kéo dài từ 5-7 tháng. Năng suất mía bình quân luôn đạt mức cao nhất cả nước ở mức 90-100 tấn/ha, là một trong những tỉnh có diện tích trồng mía lớn của vùng. Có cơ cấu giống mía gồm nhiều giống mới (chiếm trên 90%) như ROC 16, Suphanburi 7, K95-156, KK3, L92-11, K95-84... Có CLB 200 với hàng trăm thành viên, có thể đạt được năng suất mía trên 200 tấn/ha, lợi nhuận trên 50 triệu đồng/ha/năm. Vận chuyển mía bằng phương tiện thủy có tải trọng lớn nên giá thành vận chuyển thấp. Công nghệ sản xuất và chế biến của các nhà máy đường trong vùng không thua các vùng khác. Đặc biệt, các năm gần đây các nhà máy đã giảm cạnh tranh khi thu mua mía.

Tuy nhiên, tỷ lệ áp dụng cơ giới hóa trong canh tác mía thấp (< 4%), canh tác và thu hoạch mía chủ yếu bằng thủ công nên chi phí, giá thành cao dẫn đến sức cạnh tranh kém. Thời gian từ lúc thu hoạch đến khi đưa vào chế biến còn dài nên gây thất thoát lớn cả về sản lượng và chất lượng mía nguyên liệu làm cho tỷ lệ tiêu hao mía/đường cao. Đất trồng mía phần lớn bị nước lũ gây ngập lụt làm cho năng suất và chất lượng mía nguyên liệu giảm. Nông dân chủ yếu lấy mía nguyên liệu làm giống dẫn đến suy thoái chất lượng giống làm cho năng suất, chất lượng giảm theo thời gian canh tác. Các nhà máy đường trong vùng thường phải vào vụ sớm để chạy lũ nên thu mua mía còn non, CCS thấp, từ đó hiệu suất thu hồi thấp.

Theo ông, bên cạnh những thách thức đặt ra, khi gia nhập AFTA có tạo ra cơ hội nào cho ngành mía đường Việt Nam ?

- Chính phủ đang đẩy mạnh thực hiện chính sách tái cơ cấu ngành nông nghiệp, trong đó có ngành mía đường. Mía được xem là cây đa dụng, ngoài sản phẩm chính là đường, cây mía còn là nguyên liệu trực tiếp hoặc gián tiếp của nhiều ngành công nghiệp khác, nếu được khai thác triệt để, giá trị còn có thể gấp 3-4 lần chính phẩm. Quy luật cạnh tranh sẽ thúc đẩy các nhà máy đường có vùng nguyên liệu và sản xuất ổn định phát triển. Thông qua đó, sẽ thực hiện đồng phát điện để tăng thu nhập, một lợi thế nữa là gần thị trường nhập khẩu đường lớn là Trung Quốc.

Dù vậy, thách thức đặt ra trong quá trình hội nhập là nông dân có tâm lý chuyển đổi cây trồng rất nhanh làm cho diện tích mía giảm dẫn đến thiếu nguyên liệu sản xuất. Tình hình khan hiếm lao động thủ công, không trồng mía lưu gốc nên giá thành sản xuất mía cao. Công suất ép của các nhà máy còn thấp; tỷ lệ tiêu hao mía/đường còn cao. Tình hình buôn lậu qua biên giới Tây Nam vẫn chưa được ngăn chặn; việc nhập đường Thái Lan vào Việt Nam không còn rào cản khi gia nhập AFTA và WTO.

Trước thách thức đặt ra, theo ông cần có giải pháp nào để phát triển ngành mía đường trong nước bền vững hơn ?

- Theo tôi, Nhà nước cần sớm ban hành “Luật Mía đường” cho riêng ngành mía đường. Đây là yêu cầu tất yếu đối với sự phát triển của một ngành kinh tế - xã hội hết sức đặc thù như ngành mía đường, mà hầu hết các nước sản xuất mía đường trên thế giới đều đã thực hiện và đã thu được hiệu quả rất cao. Trong đó, cần có một quy định rõ ràng về việc trích nộp trên đầu tấn mía, hình thành nên Quỹ nghiên cứu và phát triển mía đường nhằm đầu tư trở lại cho công tác nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ mía đường, của cả khối Nhà nước (Viện Nghiên cứu mía đường) và tư nhân (các trung tâm nghiên cứu và phát triển của các nhà máy đường), với tổng mức trích nộp phải đạt từ 0,5% tổng lợi nhuận của ngành trở lên. Có như vậy thì công tác nghiên cứu phát triển giống mía và tiến bộ kỹ thuật trong nước mới thực sự có đủ điều kiện để phát triển, tạo tiền đề cho ngành mía đường phát triển và có thể cạnh tranh bình đẳng với các nước sản xuất mía đường khác trong khu vực và thế giới, nhất là ở giai đoạn sau năm 2018 khi hàng rào thuế quan và mậu dịch về mía đường sẽ hoàn toàn bị dỡ bỏ theo các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế.

Thời gian qua, việc sản xuất theo chuỗi giá trị của ngành đường cũng đã có thực hiện nhưng chưa nhiều. Theo ông, cần có những việc làm thiết thực nào tới đây ?

- Sản xuất mía đường là hoạt động rất đặc thù, gắn kết chặt chẽ lợi ích giữa người trồng mía và nhà máy đường. Do vậy, trong thời gian tới cần tăng cường mối liên kết giữa nông dân trồng mía, nhà máy đường và các doanh nghiệp khác trong cùng chuỗi giá trị sản xuất mía đường. Trong đó, cần nâng cao hơn nữa vai trò đầu tàu của các nhà máy đường trong việc bỏ vốn đầu tư và đảm nhận các dịch vụ như: sản xuất và nhân giống; cơ giới hóa, phân phối phân bón, tưới nước… Bởi chỉ có các nhà máy đường mới có điều kiện để đảm nhận dịch vụ này, còn đa số nông dân là không thể, trong khi sự hỗ trợ của Nhà nước là hết sức hạn chế so với nhu cầu và thường không kịp thời. Công tác nghiên cứu, lai tạo và phát triển giống mía mới, cũng như nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật canh tác đi kèm theo giống cần được tiến hành thường xuyên và liên tục. Vì đây là cách duy nhất hiện nay chúng ta có thể chủ động thực hiện được ngay để từng bước cải thiện, nâng cao năng suất, chất lượng mía, giảm giá thành sản xuất mía, đường và nâng cao sức cạnh tranh của từng doanh nghiệp mía đường.

Nông dân bên cạnh sử dụng giống mía mới có năng suất, chữ đường cao cũng cần xen canh rau màu để tăng nguồn thu nhập.

Để giảm giá thành sản xuất, bên cạnh các nhà máy đầu tư dây chuyền công nghệ mới thì vấn đề giống mía ra sao, thưa ông ?

- Từng nhà máy đường cần tiến hành rà soát, sắp xếp lại cơ cấu giống mía hiện có trong vùng. Mỗi vùng mía tập trung chỉ nên duy từ 2-3 giống mía chủ lực. Các nhà máy đường cần thường xuyên nhận chuyển giao, khảo nghiệm, thử nghiệm giống mía mới để tuyển chọn được giống mía mới bổ sung, thay thế cho giống cũ. Ưu tiên sử dụng các giống mía có hàm lượng đường cao, năng suất mía cao, lưu gốc tốt, thích ứng biến đổi khí hậu. Khai thác và sử dụng hợp lý giống dựa trên các ưu, nhược điểm của từng giống và theo khuyến cáo của các nhà khoa học chọn tạo giống. Từng nhà máy đường phải thiết lập hệ thống nhân và cung cấp hom giống mía sạch bệnh 3 cấp, được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng hom giống, có khả năng đáp ứng đủ nhu cầu hom giống trồng mới hàng năm. Tăng cường mối liên kết, hỗ trợ qua lại giữa Viện Nghiên cứu mía đường và các nhà máy đường để nghiên cứu, khảo nghiệm và chuyển giao nhanh giống mía mới ra sản xuất.

Ngoài ra, tập trung cải tạo đồng ruộng, cải tiến quy trình canh tác mía để chuyển đổi tối đa diện tích canh tác mía không lưu gốc trong tỉnh Hậu Giang và ĐBSCL hiện nay sang canh tác có lưu gốc nhằm hạ giá thành, nâng cao sức cạnh tranh của cây mía. Nghiên cứu xây dựng và áp dụng các quy trình quản lý dịch hại tổng hợp, quản lý cây trồng tổng hợp, thực hành nông nghiệp tốt, thực hành quản lý tốt hơn thích hợp cho từng vùng sinh thái trồng mía…

Xin cảm ơn ông !

H.THU - H.PHƯỚC thực hiện