Cây mía nguyên liệu trên địa bàn tỉnh hiện đang phải chịu cạnh tranh với nhiều loại cây trồng khác, nhất là về diện tích và hiệu quả kinh tế. Trong khi đó, mặc dù các địa phương, các công ty mía đường đã có nhiều giải pháp nhằm ổn định, phát triển cây mía nguyên liệu, song những năm gần đây, diện tích, sản lượng cây mía nguyên liệu vẫn không đạt kế hoạch đề ra.

Nông dân xã Thành Trực (Thạch Thành) thu hoạch mía nguyên liệu.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, niên vụ 2016 – 2017, trên địa bàn tỉnh có 27.847 ha mía nguyên liệu, giảm hơn 1.702 ha; trong đó, vùng mía đường Lam Sơn giảm 746,7 ha, vùng mía đường Việt – Đài giảm 277,6 ha, vùng mía đường Nông Cống giảm 399,8 ha. Hiện các địa phương, đơn vị trên địa bàn tỉnh đang thực hiện lộ trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Theo đó, tiếp tục rà soát kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng và thực hiện chuyển diện tích cây mía nguyên liệu sang trồng các loại cây trồng khác, chuyển một số cây trồng khác sang trồng mía nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn... Tuy nhiên, việc thực hiện chuyển đổi, nhất là chuyển diện tích cây trồng khác sang trồng mía nguyên liệu hiện đang gặp nhiều khó khăn... Trong tổng số diện tích mía nguyên liệu giảm, các hộ dân đã chuyển sang trồng rau màu, cây lâm nghiệp, dứa, cây ăn quả, cây làm thức ăn chăn nuôi, cây gai xanh... mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Diện tích này tập trung chủ yếu ở các huyện: Như Thanh, Như Xuân, Ngọc Lặc, Cẩm Thủy, Bá Thước, Hà Trung, Nông Cống, Thọ Xuân, Thường Xuân, Yên Định và thị xã Bỉm Sơn.

Thực tế những năm gần đây cho thấy, trong quá trình phát triển cây mía nguyên liệu, các công ty mía đường tập trung ưu tiên tuyển chọn, phát triển giống mía có khả năng chịu hạn, cho năng suất, chữ đường cao... Như Công ty CP Mía đường Lam Sơn chọn tạo được 2 giống mía mới LS1, LS2 (đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận và cho phép công ty sản xuất thử); phục tráng thành công các giống ROC10, MI55-14 và tổ chức nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô để đưa ra sản xuất đại trà. Hiện công ty đã sản xuất được hơn 3 triệu cây giống mía nuôi cấy mô, đáp ứng nhu cầu cho khoảng 6.000 ha mía nguyên liệu trồng mới. Công ty TNHH Đường mía Việt Nam – Đài Loan đang khảo nghiệm giống mía mới có năng suất, chất lượng cao, như: KK3, LK92–11... Công ty Mía đường Nông Cống đang khảo nghiệm các giống mía LS1, LS2, KK3, LK92-11 và phục tráng các giống mía ROC10, ROC16, TĐĐ22 bằng phương pháp chọn lọc cá thể ưu tú hoặc bằng phương pháp nuôi cấy mô để nhân nhanh ra sản xuất. Các nhà máy đường cũng đang đầu tư mua máy thu hoạch, máy kéo công suất lớn, máy cày không lật, máy bừa đĩa nặng, bừa xoay, hệ thống máy cày làm đất sâu để phục vụ các mô hình cơ giới hóa đồng bộ... Qua đó, phát triển diện tích mía thâm canh theo hình thức cánh đồng mẫu lớn, tập trung; mở rộng diện tích có tưới ở các vùng sản xuất. Tuy nhiên, theo tìm hiểu của chúng tôi, ngoài khâu làm đất bằng cơ giới đạt hơn 85% tổng diện tích mía nguyên liệu; các khâu còn lại, như: Chăm sóc mới đạt 17,7%, thu hoạch 400 ha...; diện tích có tưới cũng chỉ đạt 15,6%. Các giải pháp phát triển, nâng cao năng suất, chất lượng mía nguyên liệu trên mà các công ty mía đường, các địa phương đang triển khai thực hiện là quá chậm và đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến phát triển cây mía nguyên liệu trên địa bàn tỉnh, ảnh hưởng đến thu nhập của người trồng mía. Ngoài ra, hiện nhiều địa phương phát triển cây mía nguyên liệu nhưng diện tích manh mún, khó dồn đổi, thực hiện cánh đồng mẫu lớn, tập trung để áp dụng cơ giới hóa đồng bộ. Theo tính toán của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong niên vụ vừa qua, chi phí cho mỗi ha mía nguyên liệu sản xuất đại trà 43,2 triệu đồng, năng suất bình quân 58,5 tấn/ha, với giá bán 1 triệu đồng/tấn, lợi nhuận 15,3 triệu đồng/ha; chi phí cho mỗi ha mía nguyên liệu thâm canh 41,7 triệu đồng, năng suất bình quân đạt 85 tấn/ha, lợi nhuận 51,84 triệu đồng/ha chỉ tương đương với một số cây trồng có lợi thế hiện nay, như: Rau màu, đậu tương, cây làm thức ăn chăn nuôi, cây ăn quả... chưa kể, theo hạch toán, người trồng mía nguyên liệu năng suất từ 50 tấn/ha trở xuống thì đều không có lãi, thậm chí là năng suất càng thấp thì lỗ càng lớn. Đây là một vấn đề sống còn đối với việc phát triển cây mía nguyên liệu để đủ sức cạnh tranh với các loại cây trồng khác đang có lợi thế trên địa bàn tỉnh nhưng chưa có lời giải hữu hiệu.

Để ổn định diện tích, phát triển cây mía nguyên liệu, đại diện lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết: Sở đang tiếp tục phối hợp với các địa phương, các công ty mía đường phát triển cánh đồng mẫu lớn sản xuất mía nguyên liệu thông qua hình thức tập trung, tích tụ đất đai, như: Chuyển nhượng đất, thuê đất, liên kết góp đất thông qua HTX dịch vụ nông nghiệp, tổ hợp tác để tạo ra cánh đồng lớn áp dụng đồng bộ cơ giới hóa và các biện pháp kỹ thuật thâm canh tăng năng suất, chất lượng sản phẩm. Tăng cường liên kết 4 nhà, trong đó các công ty mía đường là nòng cốt thực hiện liên kết với nhà khoa học để đưa các tiến bộ khoa học – kỹ thuật vào sản xuất; đồng thời, các công ty mía đường thực hiện sản xuất theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm; nhà nông trực tiếp sản xuất ra sản phẩm khi được nhà khoa học tư vấn về kỹ thuật; Nhà nước là trung gian giải quyết các vướng mắc trong quá trình thực hiện, triển khai sản xuất theo quy hoạch và có cơ chế, chính sách phát triển vùng nguyên liệu ổn định, bền vững.

Ngoài áp dụng các biện pháp kỹ thuật, các công ty cần áp dụng có hiệu quả cơ giới hóa trong toàn bộ các khâu sản xuất mía nguyên liệu; phát triển diện tích mía có tưới. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, đưa nhanh các giống mía mới có năng suất, chất lượng cao vào sản xuất đại trà. Ngoài chính sách của trung ương, của tỉnh; các công ty mía đường phối hợp với các địa phương ban hành các chính sách phù hợp nhằm khuyến khích, hỗ trợ người nông dân, đơn vị phát triển cây mía nguyên liệu.

Bài và ảnh: Xuân Hùng