Giá bán thấp, đường lậu và tồn kho nhiều là gánh nặng đối với ngành mía đường cả nước hiện nay. Ngành đường đang nỗ lực tìm hướng đi căn cơ để sản xuất và tiêu thụ tới đây được khởi sắc hơn.

Giải quyết được đường lậu sẽ giúp đường trong nước tiêu thụ mạnh lên, giảm lượng tồn kho ở các nhà máy.

Theo kế hoạch sản xuất niên vụ mía 2017-2018, cả nước có 37 nhà máy đường hoạt động với tổng công suất thiết kế là 162.300 tấn/ngày. Diện tích mía có hợp đồng bao tiêu là 248.930ha, năng suất bình quân là 66 tấn/ha, sản lượng mía ép là 15,174 triệu tấn, sản lượng đường đạt 1,475 triệu tấn, trong đó đường tinh luyện khoảng 50%.

Đường lậu và tồn kho lớn

Tuy nhiên, diễn biến thời tiết thất thường, mưa, bão lũ nhiều đợt ở miền Trung - Tây Nguyên, xâm nhập mặn và sâu bệnh trên mía ở các tỉnh ĐBSCL, tác động El-Nino ở các tỉnh phía Bắc và miền Trung - Tây Nguyên và tác động tiêu cực của thị trường trong nước và thế giới nên nhiều nhà máy, công ty đã vào vụ chậm và hoạt động không liên tục đã ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất kinh doanh của các thành viên Hiệp hội Mía đường Việt Nam. Tính đến giữa tháng 5-2018, có 18 nhà máy kết thúc vụ, sản lượng ép được hơn 13,456 triệu tấn mía, sản xuất được 1.275.987 tấn đường, trong đó có 434.124 tấn đường RE.

Giá mía nguyên liệu được các nhà máy duy trì mức phổ biến từ 850-1.000 đồng/kg mía 10 CCS tại rẫy, tương đương niên vụ 2016-2017. Một số nhà máy, công ty khu vực miền Bắc, Bắc Trung bộ mua trên 1.000 đồng/kg. Đặc biệt, khu vực ĐBSCL đã hạn chế được tình trạng tranh mua, tranh bán diễn ra nhiều năm trước đây với giá mua mía ổn định nhất từ hai vụ mía gần đây. Ngoài ra, giá đường giảm liên tục từ đầu vụ, đến nay hầu hết các nhà máy đã bán đường tại nhà máy gần sát giá đường lậu của Thái Lan. Một số nhà máy đã phải bán bằng hoặc thấp hơn giá thành và có nguy cơ thua lỗ.

Đối với Công ty Cổ phần Mía đường Cần Thơ (Casuco), kết thúc vụ ép mía 2017-2018, toàn công ty ép được 940.000 tấn mía, sản xuất ra được khoảng 86.000 tấn đường. Trước sự cạnh tranh của hội nhập quốc tế nên việc tiêu thụ đường trong những tháng đầu năm 2018 gặp nhiều khó khăn, nhất là giá bán giảm. Hiện giá đường bán sỉ chỉ ở mức 11.500 đồng/kg, giảm gần 5.000 đồng/kg so với cùng kỳ. Dù vậy, Casuco vẫn đảm bảo mua hết sản lượng mía đã ký kết trước đó với nông dân, đồng thời giữ ổn định mức giá thu mua so với giá sàn bảo hiểm đã ký kết là 900 đồng/kg, mía 10 CCS cân tại cầu cảng nhà máy đường của Casuco. Cụ thể, giá mía bình quân đầu vụ được cân tại các nhà máy đường thuộc Casuco dao động ở mức 950 đồng/kg, vào thời điểm cuối vụ là 920 đồng/kg. Về chất lượng mía, bình quân CCS có trong mía trên địa bàn tỉnh Hậu Giang trong vụ mía qua là 10,2 CCS.  

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, đến giữa tháng 5, tổng sản lượng đường sản xuất đạt 1.327.021 tấn (trong đó có đường sản xuất từ mía và từ đường thô nhập khẩu). Lượng tồn kho tại các nhà máy đường là 668.424 tấn. Đây là năm thứ hai có lượng đường tồn kho cao so với cùng kỳ các năm gần đây. Nguyên nhân tồn kho cao được Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho rằng do đầu niên vụ 2017-2018 tồn kho ở mức cao. Đường lậu, gian lận thương mại và hàng giả không giảm so với năm 2017 mà có xu hướng gia tăng, công khai, thách thức cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền. Nhập khẩu các loại đường khác thay thế đường mía để làm nguyên liệu công nghiệp chế biến thực phẩm nhất là nước giải khát có xu hướng gia tăng. Xuất khẩu tiểu ngạch tuy có nhiều tín hiệu tích cực nhưng việc xuất khẩu đường qua các cửa khẩu phụ vẫn chưa hoạt động như mong muốn. Hệ thống tổ chức bán hàng vẫn còn nhiều bất cập. Một số nhà sản xuất chế biến thực phẩm dùng đường có xu hướng gia tăng việc sử dụng các chất ngọt thay thế khác (như đường fructose từ bắp...) thay cho một phần đường trong sản phẩm.

Ông Nguyễn Hoàng Ngoan, Phó Tổng Giám đốc Casuco, cho biết: Các doanh nghiệp trong nước dùng đường cho sản xuất có tư tưởng chờ ý kiến của Chính phủ về việc gia hạn thời điểm xóa bỏ hạn ngạch thuế quan mặt hàng đường của Hiệp định thương mại hàng hóa các nước ASEAN. Do đó, việc mua đường của các nhà thương mại chỉ mang tính cầm chừng. Vì vậy, đường sản xuất ra chủ yếu tồn kho tại các nhà máy đường và Casuco cũng không ngoại lệ.

Củng cố mạng lưới tiêu thụ

Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết đang đề nghị Thủ tướng Chính phủ sớm có ý kiến về thời điểm xóa bỏ hạn ngạch thuế quan mặt hàng đường của Hiệp định thương mại hàng hóa các nước ASEAN. Ngoài ra, cũng đề nghị Bộ Công thương sớm trình Thủ tướng Chính phủ tiếp tục gia hạn thí điểm các cửa khẩu phụ tại các tỉnh biên giới; dành riêng một số cửa khẩu cho xuất khẩu hàng hóa nông sản, trong đó có mặt hàng đường; không cho phép hàng đông lạnh tạm nhập tái xuất đi qua cửa khẩu phụ này. Dừng việc thí điểm tạm nhập tái xuất mặt hàng đường đi qua cửa khẩu phụ. Song song đó, chỉ đạo Cục Quản lý thị trường, Tổ công tác đặc biệt 334 tăng cường kiểm tra xử lý vi phạm về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đối với mặt hàng đường. Hiệp hội Mía đường Việt Nam cũng đề nghị các bộ, ngành liên quan xây dựng hàng rào kỹ thuật và kiểm soát chất lượng đường theo quy định về chứng nhận tiêu chuẩn sản phẩm và đăng ký hợp quy sản phẩm đường phù hợp với Luật An toàn thực phẩm. Xem xét cho áp dụng mức thuế trong hạn ngạch 5% không chỉ trong khu vực ASEAN, mà còn cho nguồn gốc xuất xứ khác như Brazil, Australia, Ấn Độ để tăng tính cạnh tranh của nguồn cung, tránh tạo ra độc quyền nguồn cung từ Thái Lan, dẫn đến Việt Nam phải mua giá cao. Còn ngoài hạn ngạch vẫn áp dụng mức thuế như hiện hành. Thực hiện điều này có lợi cho việc nhập khẩu đường vào Việt Nam, vẫn giữ bảo hộ cho sản xuất trong nước như hiện nay và vẫn bảo đảm cam kết trong FTA. Chỉ đạo thực hiện các biện pháp chống buôn lậu, gian lận thương mại một cách quyết liệt đối với mặt hàng đường, nhất là biên giới các tỉnh phía Nam.

Ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam yêu cầu các công ty, nhà máy đường cần dự báo chính xác sản lượng đường trong vụ và báo cáo Bộ NN&PTNT, Hiệp hội Mía đường Việt Nam để phối hợp với các bộ, ngành Trung ương để dự báo chính xác cân đối cung cầu hàng năm, trên cơ sở đó các nhà máy, các doanh nghiệp thương mại dùng đường làm nguyên liệu sản xuất xây dựng kế hoạch sản xuất ổn định trong năm. Từng công ty, nhà máy đường xây dựng, củng cố hệ thống mạng lưới tiêu thụ sản phẩm của đơn vị, chú trọng khách hàng truyền thống ổn định lâu dài, nhất là đối với khách hàng sử dụng đường làm nguyên liệu sản xuất công nghiệp, nước giải khát và các doanh nghiệp, cơ sở thương mại - dịch vụ, kinh doanh, bán buôn, bán lẻ đường. Có chính sách chăm sóc khách hàng bảo đảm 2 bên cùng có lợi, phát triển bền vững, thực hiện đúng cam kết đã ký với khách hàng nhất là về số lượng, thời gian giao hàng, giá cả; giữ chữ tín trong kinh doanh thương mại.

Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho rằng, các công ty, nhà máy đường cũng cần linh hoạt trong kế hoạch giao hàng và giá cả, đảm bảo lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp, chia sẻ lợi ích với thương nhân, doanh nghiệp thương mại và người tiêu dùng. Nhất là đối với các doanh nghiệp trên địa bàn các tỉnh biên giới, tham gia xuất khẩu tiểu ngạch. Xây dựng và công bố bộ tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm của đơn vị; phối hợp hỗ trợ Tổ công tác đặc biệt 334 và Cục Quản lý thị trường của Bộ Công thương trong việc kiểm tra, xử lý vi phạm buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả ở một số địa bàn trọng điểm. Hợp tác với doanh nghiệp tại các tỉnh biên giới có cửa khẩu phụ được Thủ tướng cho phép xuất khẩu đường có hiệu quả, cùng có lợi.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Trương Cảnh Tuyên cho biết: Về tình hình đường lậu diễn ra gay gắt như hiện nay, tới đây UBND tỉnh sẽ chỉ đạo cho ngành công thương và các đơn vị có liên quan của tỉnh tăng cường công tác kiểm tra, giám sát đối với mặt hàng đường trên địa bàn tỉnh để kịp thời ngăn chặn và xử lý khi phát hiện vi phạm. Qua đây, sẽ hỗ trợ phần nào cho doanh nghiệp tiêu thụ đường tồn kho để chuẩn bị bắt đầu vào vụ ép mới… 

Bài, ảnh: HOÀI THU