Thảo luận nhóm về nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới

của ngành mía đường Việt Nam 

Giới thiệu chung 

Hội nghị Đường Quốc tế Châu Á thường niên do IBC (Singapore) tổ chức là một trong những sự kiện về mía đường lâu đời nhất ở châu Á. Hội nghị Đường Quốc tế Châu Á Lần thứ 24 do IBC và Hiệp Hội Mía đường Việt Nam (VSSA) đồng tổ chức lần đầu tiên ở Việt Nam, tại Khách sạn Riverie Sài Gòn, số 22 - 36 Nguyễn Huệ, Quận 1, Tp. Hồ Chí Minh, trong thời gian 3 ngày, từ ngày 4 - 6/12/2018, trong cùng thời gian và địa điểm với 3 sự kiện khác cũng do IBC tổ chức là: Hội nghị Cà phê Quốc tế Châu Á Lần thứ 24, Hội nghị Thượng đỉnh về Nông nghiệp Bền vững và Triễn lãm Công nghệ Nông nghiệp Châu Á (AgTech).

Dư cung đường là chủ đề chính của Hội nghị Đường Quốc tế Châu Á lần thứ 24. Chính vì vậy, chương trình nghị sự của Hội nghị lần này đã tập trung thảo luận về tình trạng dư cung trên thị trường đường thế giới và châu Á trong năm 2018, cũng như các báo cáo triển vọng, dự báo về giá cả, chính sách, thương mại và cân đối cung cầu đường trong năm 2019, nhằm cung cấp thông tin về các giải pháp và chiến lược quản lý tình trạng dư cung, xác định các thị trường mới và tiếp tục duy trì tính cạnh tranh cao trong thương mại đường cho các đối tượng tham dự Hội nghị.

Như thường lệ, Hội nghị có sự tham gia khá đông đủ của các chuyên gia; sự đồng hành của các nhà tài trợ; sự hỗ trợ, cung cấp thông tin từ các nhà thương mại và các nhà kinh doanh, thương mại đường hàng đầu thế giới, với tổng số người tham dự khoảng 120 đại biểu.

Về phía Việt Nam, ngoài 5 thành viên trong Ban thường trực VSSA (gồm Chủ tịch và 4 Phó Chủ tịch), Tổng thư kí VSSA, còn có sự tham dự của một số lãnh đạo và cán bộ của một số đơn vị thành viên Hiệp hội Mía đường Việt Nam như VIETSUGAR, VILITAS, TTC, Minh Tâm,...

Các nội dung chính của Hội nghị lần thứ 24:

- Tham gia (một phần) Tuần lễ triển lãm về hàng hóa mềm với chủ chủ đề: “công nghệ, thương mại và sự bền vững”

- Dự báo và ước tính về cung cầu đường toàn cầu

- Báo cáo của các quốc gia có nhu cầu lớn về đường

- Dự báo về giá đường

- Thảo luận nhóm về nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới của ngành mía đường Việt Nam là: “Làm thế nào để phát triển bền vững và hiệu quả”

- Chính sách thuế đối với mặt hàng đường và ý nghĩa của nó trong dài hạn

- Tính bền vững của mặt hàng đường và các vấn đề đang xảy ra.

- Điều chỉnh đầu tư vào các công nghệ sản xuất mới

- Tình trạng hiện tại của các dự án đầu tư đa dạng hóa sản phẩm

- Các mô hình quản lý và định giá mía.

Một số thông tin thu được từ Hội nghị:

* Về ngành mía đường thế giới:

Theo chuyên gia thương mại đường Oscar Martinez, đến từ tổ chức Engelhart Commodities Trading Partners (Singapore), cân đối cung cầu đường toàn cầu đang bắt đầu thay đổi. Sau khi đạt mức dư cung lớn với khoảng 16 triệu tấn đường trong niên vụ 2017/2018, không những đã bù đắp được phần thiếu hụt trong 2 niên vụ trước đó là 9 triệu tấn đường, mà còn vượt hơn khoảng 7 triệu tấn đường. Dự báo tình trạng dư cung này sẽ tiếp tục diễn ra trong 2 niên vụ 2018/2019 và 2019/2020 sắp tới, nhưng mức dư cung có xu thế giảm so với niên vụ 2017/2018. Cũng theo chuyên gia này, về cơ bản giá đường (thô) thế giới phải duy trì trong một phạm vi tương đối cố định thì cân đối cung cầu đường toàn cầu mới ổn định. Nếu giá đường thế giới thấp hơn mức 12,00 cent/lb (khoảng 6.200 đồng/kg), thế giới sẽ mất dần nguồn cung, chắc chắn dẫn tới sự thiếu hụt. Còn nếu giá đường cao hơn mức 14,50 cents/lb, tình trạng thiếu hụt sẽ được giải quyết và dần dần sẽ dẫn tới tình trạng dư cung.

Theo chuyên gia thương mại Randy Teo, đến từ tổ chức Czarnikow (Singapore), để phát triển bền vững ngành mía đường, cần phải cải tiến liên tục và áp dụng nguyên tắc của các chương trình phát triển bền vững như VIVE, BON SUCRO, SAI PLATFORM... đối với chuỗi cung ứng đường, bao gồm tất cả các hành động và hoạt động từ người sản xuất mía đến người tiêu thụ đường. Tham gia vào hoạt động thể hiện cam kết cải tiến liên tục và mở ra những lợi thế trong thương mại. Xác định, mở khóa và chia sẻ các giá trị thông qua toàn bộ chuỗi cung ứng đường đã được xác minh.

* Về ngành mía đường Brazil và ảnh hưởng của nó đến thị trường toàn cầu:

Theo chuyên gia Flavio Castelar, Giám đốc điều hành của APLA (Brazil), ngành mía đường Brazil đã trải qua lịch sử phát triển gần 520 năm (kể từ năm 1502), từ công nghệ chế biến đường thủ công, tiến dần lên chế biến đường công nghiệp, rồi chế biến đường và ethanol. Từ năm 1975 đến nay, ngành mía đường Brazil đã bắt đầu chuyển sang giai đoạn sản xuất Pro-Alcohol, tức ngoài sản phẩm chính là đường, còn sản xuất, tạo ra nguồn năng lượng, nhiên liệu, vật liệu,... có thể thay thế cho phần lớn lượng dầu mỏ, vật liệu, sản phẩm chế tạo từ dầu mỏ như ethanol, điện đồng phát, nhựa sinh học, hóa chất sinh học, CO₂,... Chính vì vậy, ngành mía đường ở Brazil hiện nay được coi là ngành năng lượng tái tạo quan trọng của đất nước. Ethanol sản xuất từ cây mía làn sản phẩm rất thân thiện với môi trường, có thể giúp làm giảm tới 62% lượng phát thải nhà kính so với xăng, cao hơn rất nhiều so với ethanol sản xuất từ ngũ cốc là 23% và từ củ cải đường là 37%. Ethanol sản xuất từ cây mía là sản phẩm sạch, là loại nhiên liệu có khả năng tái tạo và là nhiên liệu sinh học có chỉ số cacbon thấp. Ethanol sản xuất từ cây mía hiện nay có thể sử dụng để pha trộn với xăng tạo ra các loại xăng sinh học từ E5 đến E85, hoặc trực tiếp làm nhiên liệu (E100). Việc tăng cường sử dụng ethanol từ cây mía có thể giúp tạo thêm cơ hội phát triển cho các vùng nông thôn, giảm hiệu ứng nhà kính, tăng hiệu suất sử dụng nhiên liệu và giảm lượng tiêu thụ dầu mỏ. Theo tính toán, với công nghệ sản xuất ethanol thế hệ thứ hai (2G), từ 1 tấn mía có thể tạo ra 1.718 x 10³ kcal, tương đương với lượng năng lượng tạo ra từ 1,2 Barrel dầu (1 Barrel dầu, hay 1 thùng chứa 158,9873 lít dầu, chỉ có thể tạo ra 1.386 x 10³ kcal). Tức là, với sản lượng mía hàng năm khoảng 665 triệu tấn, Brazil có thể tạo ra lượng năng lượng tương đương với 798 triệu Barrel dầu/ năm, hay 2,1 triệu Barrel dầu/ngày. Theo chuyên gia Marcos Antonio Mesquita (WEG, Mỹ), nếu quốc gia nào có chính sách tốt và linh hoạt đối với sản phẩm ethanol sản xuất từ cây mía, các nhà máy đường mía đều có thể dễ dàng cải tiến, lắp thêm dây chuyền thiết bị sản xuất ethanol từ mía trên cơ sở dây chuyền thiết bị chế biến đường từ mía hiện có. Sau đó, nhà máy có thể dẽ dàng và linh hoạt trong việc quyết định sẽ chế biến mía để sản xuất ra đường hay ra ethanol tùy theo thời điểm sản phẩm nào có lợi thế thị trường hơn. Ví dụ: Năm 2017, Brazil chế biến 685 triệu tấn mía, trong đó có 47% sản lượng mía được chế biến thành đường, 53% sản lượng mía được chế biến thành ethanol. 30% sản lượng đường được tiêu thụ nội địa, còn 70% sản lượng đường còn lại dùng để xuất khẩu (chủ yếu cho Trung Quốc 10%, Bangladesh 10%, Algeria 8%). Còn trong số sản lượng ethanol, có 40% sản lượng loại ethanol khan (Anhydrous) được dùng để trộn với xăng, còn 60% sản lượng loại ethanol ngậm nước (Hydrated) được sử dụng làm nhiên liệu trực tiếp. Có 94% sản lượng ethanol được tiêu thụ nội địa, chỉ có 6% sản lượng ethanol dành cho xuất khẩu (50% sang Mỹ, 25% sang Hàn Quốc). Hiện Barazil có tới 376 nhà máy đường, sản lượng ethanol niên vụ 2017/2018 là 26,09 tỷ lít. Còn sản lượng đường niên vụ 2017/2018 là 36,06 triệu tấn. Bình quân đạt 42,88 lít ethanol/tấn mía và 60,47 kg đường/tấn mía. Cũng theo chuyên gia Flavio Castelar (APLA, Brazil), năng lượng điện đồng phát của ngành mía đường cũng có nhiều lợi ích to lớn như: ít tác động đến môi trường, có thể chuyển đổi thành các chứng chỉ giảm phát thải cacbon để đổi lấy các khoản tín dụng, và chủ yếu được sản xuất trong mùa khô nên có thể bổ sung rất tốt cho sự thiếu hụt điện năng từ thủy điện (vốn chủ yếu được sản xuất trong mùa mưa). Hàng năm, ngành mía đường Brazil có thể phát lên lưới điện quốc gia khoảng 20,4 Terawatt giờ (TWh), cung cấp đủ nhu cầu điện cho khoảng 10 triệu hộ gia đình và giúp giảm phát thải khoảng 8,6 triệu tấn CO₂.

Theo chuyên gia thương mại đường, Bianca Cherem, đến từ tổ chức COFCO International (Singapore), do ảnh hưởng của đợt hạn hán nặng diễn ra trong thời gian từ tháng 4-7/2018, tổng sản lượng mía đưa vào chế biến và sản lượng đường sản xuất được trong niên vụ 2018/2019 của Barazil đều giảm, tương ứng giảm 32,41 triệu tấn mía và 9,93 triệu tấn đường so với niên vụ 2017/2018. Tuy nhiên, niên vụ 2018/2019 chỉ có 35% sản lượng mía được chế biến thành đường các loại (65% sản lượng mía còn lại sản xuất ra ethanol), so với 46% trong niên vụ 2017/2018. Nguyên nhân chính là do hầu hết các nhà máy đường ở Brazil đều có dây chuyền thiết bị và công nghệ để có thể chuyển đổi qua lại giữa sản xuất đường hoặc ethanol từ mía một cách dễ dàng, nên khi giá đường giảm thấp (chỉ đạt 12,84 cents/lb), giá dầu mỏ thế giới và ở Brazil tăng, kéo theo nhu cầu về ethanol tăng, khi đó sản xuất ethanol sẽ có lợi hơn sản xuất đường, nên lượng mía chuyển sang sản xuất ethanol tăng, còn sản xuất đường giảm và ngược lại. Theo tính toán, trung bình cứ tăng hoặc giảm thêm 1 triệu tấn mía đưa vào chế biến, sản lượng đường sẽ thay đổi từ 400.000 tấn đến 500.000 tấn. Còn cứ tăng thêm hoặc giảm đi 1% lượng mía đưa vào chế biến, sản xuất ra đường (thay vì ethanol), sản lượng đường có thể thay đổi khoảng 700.000 tấn. Như vậy, dự báo trong 2 niên vụ 2018/2019 và 2019/2020 tới đây, với mức thay đổi khoảng 11 triệu tấn đường/năm ở Brazil, có thể đủ để bù đắp cho lượng đường thiếu hụt hoặc dư thừa của thế giới. Chính vì vậy, việc dự báo được chính xác sản lượng đường của Brazil có thể giúp dự báo được tình trạng thiếu hụt hay dư thừa đường của thế giới. Mà sản lượng đường của Brazil đã được xác định là phụ thuộc chủ yếu và rất chặt chẽ vào tình hình thời tiết ở Brazil (nhất là trong mùa hè, nếu thời tiết tiếp tục có mưa thì chắc chắn sản lượng mía sẽ tăng cao), giá dầu mỏ thế giới, tỷ giá đồng Real (BRL) và nhu cầu ethanol ở Brazil. Ngoài ra, có thể theo dõi và sử dụng chỉ số ngang giá ethanol (the ethanol parity index) làm dấu hiệu chỉ báo cho việc dư thừa hay thiếu hụt đường trên thị trường thế giới.

* Về ngành mía đường Thái Lan: Theo chuyên gia Sathirapat Punyapas, Phó Chủ tịch Tập đoàn Mitr Phol (Thái Lan), dự báo niên vụ 2018/2019, do ảnh hưởng của thời tiết và việc thu hoạch vụ trước trễ, cũng nhưng do giá mía giảm (790 Baht/tấn so 912 Baht/tấn niên vụ 2017/2018), trong khi giá sắn có chiều hướng tăng, nhu cầu tiêu thụ giảm 6%, nên sản lượng mía và đường đều sẽ giảm nhẹ, dự kiến sẽ chỉ đạt khoảng 126,36 triệu tấn mía và 13,55 triệu tấn đường (so với 134,88 triệu tấn mía và 14,7 triệu tấn đường niên vụ 2017/2018).

* Về ngành mía đường Trung Quốc: Theo chuyên gia Deng Yi, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), với dân số gần 1,4 tỷ người, Trung Quốc là một thị trường tiềm năng và là động lực tăng trưởng chính của ngành đường thế giới. Sau hơn 10 năm tổ chức lại, mua bán và sáp nhập, các doanh nghiệp sản xuất đường ở Trung Quốc hiện nay cơ bản đã trở thành các tổ chức tư nhân, hoạt động theo định hướng thị trường, với chính sách “ai đầu tư thì người đó hưởng lợi”, nhưng giá mua mía và buôn bán đường vẫn do Nhà nước quy định và ban hành hàng năm. Hiện nay, 88% sản lượng đường của Trung Quốc được sản xuất từ cây mía, 12% còn lại là từ cây củ cải đường. Các tỉnh sản xuất đường lớn nhất hiện nay của Trung Quốc là Quảng Tây (chiếm 58,44%), Vân Nam (20,06%), Quảng Đông (8,45%), Tân Cương (5,25%), Khu tự trị Nội Mông (4,66%), Hải Nam (1,67%), Hắc Long Giang (0,68%) và các tỉnh khác (0,79%). Tổng nhu cầu tiêu thụ đường năm 2018 của Trung Quốc (bao gồm cả khu vực Ma Cao, Hồng Kông và Đài Loan) là 16,68 triệu tấn, bình quân đầu người đạt 10,86 kg/người/năm, vẫn thấp hơn rất nhiều so với bình quân của thế giới là 24 kg. Trong đó, lượng đường tiêu thụ cho dân sự chiếm 42%, còn cho công nghiệp chiếm 58%. Mặc dù dự báo sản lượng đường niên vụ 2018/2019 của Trung Quốc sẽ tăng nhẹ, lên đạt mức 10,60 triệu tấn (so với 10,31 triệu tấn trong niên vụ 2017/2018), nhưng do nhu cầu tiêu thụ cao và có xu hướng tiếp tục tăng lên, nên trong thời gian tới, hàng năm Trung Quốc vẫn thiếu hụt bình quân khoảng 6 triệu tấn đường. Tuy nhiên, hiện nay, hàng năm Trung Quốc chỉ cấp quota nhập khẩu chính thức cho khoảng 1,945 triệu tấn đường trong hạn ngạch với mức thuế suất là 15%, còn ngoài hạn ngạch đang áp dụng mức thuế suất 50%. Lượng đường thiếu hụt còn lại được bù đắp thông qua các hiệp định biên mậu (với Myanmar), qua đường tiểu ngạch (Việt Nam) và đường lậu (từ Myanmar, Đài Loan, từ biển,...), trong đó lượng đường lậu đang ngày càng tăng cao, nhất là đường lậu từ biển, do có giá thấp hơn đường nội từ 400 – 600 NDT/tấn.

* Về ngành mía đường Ấn Độ: Theo chuyên gia Suresh Kannan, đến từ Tập đoàn E.I.D Parry (India), mía đường là ngành công nghiệp rất quan trọng ở Ấn Độ, hàng năm có thể tạo ra giá trị 12,3 tỷ USD, tạo ra công việc làm cho 50 triệu nông dân trồng mía và 5 triệu công nhân công nghiệp. Với 4,7 triệu ha mía, hàng năm sản xuất được khoảng 400 triệu tấn mía, cung cấp nguyên liệu cho 735 nhà máy đường chế biến, với tổng công suất sản xuất khoảng 34 triệu tấn đường/năm, trong đó 50% nhà máy đường thuộc sở hữu của tư nhân, 44% thuộc sở hữu của các hợp tác xã và 6% thuộc sở hữu công. Các bang Uttar Pradesh, Maharashtra & Karnataka sản xuất tới 80% sản lượng đường của cả nước. Tổng lượng đường tiêu thụ nội địa hàng năm là 23 triệu tấn, bình quân đạt 23 kg/người/năm. Chính vì vậy, Ấn Độ được coi là nước tiêu thụ đường lớn nhất thế giới và là chiếc “Đôi cánh” của thương mại đường toàn cầu. Qua phân tích của tác giả cho thấy, cây mía vẫn là cây trồng có lợi thế cao nhất hiện nay ở Ấn Độ, nên cung vẫn có xu hướng vượt cầu trong thời gian tới. Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về giống mía và đã cải thiện đáng kể về năng suất mía (vụ 2017/2018 năng suất mía đạt bình quân 80 tấn/ha), nhưng sản lượng mía hàng năm vẫn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết, nhất trong mùa mưa. Các biện pháp của chính phủ hiện nay chủ yếu tập trung vào việc giảm nợ cho nông dân (đặc biệt khi giá nhiên liệu và phân bón tăng lên), cũng như khuyến khích việc sản xuất và sử dụng xăng sinh học pha với ethanol, nhưng việc này sẽ cần thêm thời gian mới cho thấy hiệu quả. Cho nên, giải pháp quan trọng nhất để ổn định và tạo sự cân bằng cho ngành mía đường Ấn Độ phát triển vẫn là thông qua công cụ chính sách của Nhà nước, như cần cho phép và gia tăng xuất khẩu để giảm tồn kho. Sau đó, căn cứ vào sản lượng đường sản xuất được ở các niên vụ tiếp theo mà điều chỉnh và cân nhắc có tiếp tục cho phép xuất khẩu đường nữa hay không?

* Về ngành mía đường Malaysia:

Theo chuyên gia Tengku Haidar Bin Tengku Ahmad, Phó Chủ tịch Tập đoàn MSM (Malaysia), trước đây ngành mía đường Malaysia cũng có các nhà máy đường sản xuất đường từ mía, với diện tích trồng mía hàng năm có lúc lên đến 25.000 ha, sản lượng mía lúc cao nhất đạt 1,6 triệu tấn, nhưng do tác động của đường nhập lậu, chủ yếu qua đường biển từ Thái Lan, nên từ năm 2014, ngành mía đường Malaysia chỉ còn các nhà máy đường luyện và chủ yếu nhập đường thô về tinh chế và bán ra thị trường trong nước (liệu trong tương lai, Việt Nam có đi theo còn đường này không?- ND). Diện tích mía toàn quốc của Malaysia hiện chỉ còn chưa tới 100 ha, mặc dù nhu cầu tiêu thụ đường hàng năm của Malaysia vẫn khá lớn (gần tương đương Việt Nam), với mức trung bình khoảng 1,5 triệu tấn đường/năm. Dự báo, trong thời gian tới, nhu cầu nhập khẩu đường thô của Malaysia sẽ tăng lên mức 1,8 triệu tấn/năm và sẽ chỉ còn 2 doanh nghiệp, với 5 nhà máy đường luyện hoạt động. Ngoài ra, để hạn chế tiêu thụ đường, giảm tình trạng béo phì, từ tháng 4/2019, Malaysia sẽ áp thuế tiêu thụ đặc biệt với mức 40 cents/lít đồ uống có đường.

* Về ngành mía đường Việt Nam:

Thay mặt Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), Ông Phạm Hồng Dương, Phó Chủ tịch VSSA, đã trình bày báo cáo tổng quan về ngành mía đường Việt Nam. Báo cáo cung cấp khá đầy đủ các thông tin về hiện trạng ngành mía đường Việt Nam như diện tích mía, sản lượng mía, sản lượng đường, năng suất mía, năng suất đường, chữ đường, số nhà máy đường, tổng công suất chế biến đường, cơ cấu sản phẩm chính, phụ và bên cạnh đường, những thuận lợi, khó khăn, thế mạnh, điểm yếu, thách thức và cơ hội phát triển trong thời gian tới. Trong đó nổi bật nhất là tình trạng tồn kho tăng cao kỷ lục; vấn đề buôn lậu, gian lận thương mại đường chưa bị chặn đứng và giải quyết triệt để; tình trạng giá mía và giá đường giảm đến mức thấp nhất trong 10 năm trở lại đây, cũng như đề xuất một số giải pháp phát triển cần thực hiện trong thời gian tới.

Trong phần thảo luận nhóm về nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới của ngành mía đường Việt Nam là: “Làm thế nào để phát triển bền vững và hiệu quả”, dưới sự chủ trì của Ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) và sự tham gia của ông Đỗ Thành Liêm – Chủ tịch HĐQT Vietsugar, Phó chủ tịch VSSA, Ông Phạm Hồng Dương – Chủ tịch HĐQT TTC Sugar, Phó Chủ tịch VSSA, Ông Phạm Quang Vinh – Cựu Chủ tịch HĐQT Casuco, Phó Chủ tịch VSSA và Ông Võ Thành Đàng – Chủ tịch, Tổng Giám đốc QNS, nguyên Chủ tịch VSSA. Các diễn giả đã trả lời nhiều câu hỏi của Ban tổ chức, cũng như của các đại biểu tham dự Hội nghị về các giải pháp nhằm phát triển bền vững và hiệu quả ngành mía đường Việt Nam trong thời gian tới, cũng như đưa ra những dự báo ngắn, trung và dài hạn về tình hình sản xuất mía đường và cung cầu đường trên thị trường Việt Nam.

                                                     Nguồn: TS. Cao Anh Đương tổng hợp.