Vừa qua, các vùng mía nguyên liệu tại miền núi phía Bắc, Bắc Trung bộ, Nam Trung bộ và Tây Nguyên liên tục phải hứng chịu thiệt hại do ảnh hưởng của các cơn bão số 10, 12 và các trận mưa lũ, lụt lớn sau bão, hàng ngàn ha mía bị đổ, ngã, ngập úng, thậm chí bị vùi lấp do sạt lở, xói mòn và rửa trôi đất, dẫn tới tình trạng “2 giảm, 1 tăng”, trong đó 2 giảm là giảm năng suất và giảm chất lượng mía, còn 1 tăng là tăng chi phí thu hoạch mía, gây thiệt hại đáng kể cho người trồng mía, cũng như các nhà máy đường.

Thiệt hại do mía bị đổ, ngã và ngập úng

Đổ ngã làm cho mía bị ra rễ ở các lóng mía nằm gần hoặc tiếp xúc với mặt đất, còn chồi nách thì phát triển mạnh ở các lóng phía trên, tốc độ sinh trưởng của cây mía bị suy giảm, thậm chí là ngừng trệ, dẫn tới năng suất mía thực thu bị giảm, chi phí thu hoạch tăng cao, còn chất lượng mía liệu thì bị giảm đáng kể, nhất là đối với các ruộng mía bị đỗ ngã khi đã bước vào thời kỳ tích lũy đường (chín công nghiệp). Ruộng mía bị đổ ngã, nằm rạp xuống đất sẽ bị thiệt hại lớn nhất, trong khi các ruộng bị đổ ngã nghiêng > 45⁰ ảnh hưởng không đáng kể đến năng suất và chất lượng mía. Ở Nam Phi, theo kết quả nghiên cứu của van Heerden và ctv (2015), ruộng mía có tưới bị đổ ngã có thể làm giảm tới 21% năng suất đường. Cũng theo van Heerden và ctv (2011), ruộng mía được chống đổ ngã bằng dàn giáo tre có năng suất đường ở thời điểm 10 tuần sau khi đổ ngã cao hơn 26% (tương ứng là 4,5 tấn/ha) so với ruộng mía bị đổ ngã nặng. Trong khi ruộng mía trước đó có phun chất gây chín MODDUS (chứa hoạt chất trinexapac-ethyl) ở thời điểm mía đạt 9 lá thật, với liều lượng phun 400 ml/ha (hay 100 g a.i./ha), sau 257 ngày, mía bị đổ ngã ít hơn 39% so với ruộng không phun. Nguyên nhân được giải thích là do MODDUS đã giúp cho bộ rễ mía phát triển sâu hơn, rộng hơn nên cây mía chống đổ ngã được tốt hơn. Còn trong một nghiên cứu được thực hiện Úc của Singh và ctv (2002) cho thấy, ruộng mía được chống đổ ngã bằng dàn giáo tre cho năng suất mía cao hơn từ 11-15%, CCS cao hơn 3-12%, năng suất đường cao hơn từ 15-35% so với ruộng không áp dụng biện pháp chống đổ ngã nào. 

Mía tại Khánh Vĩnh, Khánh Hòa bị đổ ngã

Ngập úng làm cho mao quản đất được lấp đầy nước, không khí bị đầy ra khỏi các mao quản do đó đất hoàn toàn bị thiếu oxi, rễ cây hô hấp yếm khí, không đủ năng lượng cho việc hút nước và hút khoáng. Từ đó ảnh hưởng đến hoạt động sinh lý của cây mía, làm giảm trọng lượng cây, năng suất mía và tỷ lệ thu hồi đường.

Mía bị ngập úng kéo dài làm cho bộ rễ mía dễ bị chết, thối, cây mía dễ bị đổ ngã, bộ lá mía dễ bị hư hại, dẫn tới hoạt động quang hợp bị ảnh hưởng, trọng lượng cay bị giảm. Theo tính toán của các nhà khoa học Ấn Độ, nếu mía bị ngập úng kéo dài, năng suất mía có thể bị giảm tới 25%, trong đó riêng trọng lượng cây giảm khoảng 23%.

Mía bị ngập úng kéo dài gây khó khăn cho việc thu hồi đường khi chế biến vì nó làm tăng hàm lượng đường khử, tổng chất keo, chất nhựa, pectin, tro và các hợp chất phi protein.

Mía bị ngập úng ở giai đoạn mọc mầm dễ dẫn đến tình trạng ruộng mía mất khoảng, cây mía sinh trưởng còi cọc, năng suất mía cuối cùng không đạt yêu cầu.

Mía bị ngập úng ở giai đoạn đẻ nhánh, thiệt hại tuy ít nhưng vẫn còn nghiêm trọng.

Mía  bị ngập úng ở giai đoạn vươn lóng thiệt hại tương đối thấp.

Mía bị ngập úng ở giai đoạn mía chín, sắp thu hoạch, thiệt hại về chất lượng thường cao hơn và nghiêm trọng hơn so với thiệt hại về năng suất.

Mía tại Quỳ Hợp,. Nghệ An bị ngập úng

Biện pháp khắc phục

Đối với diện tích mía bị đổ, ngã, ngã, ngập úng sau các đợt bão, lũ, lụt vừa qua, cần phải khẩn trương thực hiện các biện pháp sau:

- Khẩn trương tiêu thoát nước, khai rãnh để đảm bảo ruộng mía nhanh chóng thoát nước, không để mía bị ngập úng quá 1 tuần liên tục.

- Loại bỏ cây bị gẫy, bóc những lá già phí dưới để cây mía nhẹ hơn, dễ gượng dậy hơn sau đổ ngã.

- Vệ sinh đồng ruộng, tạo môi trường khô ráo cho ruộng mía để hạn chế mía ra rễ ở các lóng trên mặt đất.

- Nếu ruộng mía bị đổ ngã, ngập úng đã đến thời kỳ thu hoạch, các nhà máy đường cần ưu tiên cho thu hoạch trước để giảm bớt thiệt hại.

- Nếu ruộng mía còn non, chưa tới thời kỳ thu hoạch, sau khi tiêu thoát nước, cần tiến hành dựng đứng cây đổ ngã, vun, dậm chân chặt gốc, đồng thời sử dụng một số loại phân bón lá như K-Humate, Gugo-R,… phun từ 1-2 lần theo liều lượng khuyến cáo của nhà sản xuất, giúp cây mía khôi phục lại bộ rễ và phục hồi sinh trưởng, tiếp tục tích lũy sinh khối, cho năng suất và chất lượng về sau.

TS. Lê Quang Tuyền               

   Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Mía đường