Lỗ hổng chính sách

TS. Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết, nếu như năm 1994 Việt Nam chỉ có 9 nhà máy mía đường với công suất ép dưới 11.000 tấn mía/ngày thì nay đã là 41 nhà máy với tổng công suất thiết kế khoảng 140.000 tấn mía/ngày. Tuy nhiên, ngành mía đường Việt Nam vẫn còn nhỏ và yếu so với thế giới do các chính sách còn rời rạc, thiếu hệ thống, chưa tạo động lực cho sự phát triển bền vững.

Cụ thể, việc tạo cánh đồng mẫu lớn chưa có pháp chế rõ ràng mà chỉ là khuyến khích thông qua Quyết định số 62/2013/QĐ-TTg ngày 25/10/2013 về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản, xây dựng cánh đồng mẫu lớn. Trong khi đó, phần lớn diện tích nguyên liệu đều đến từ các hộ nông dân trồng mía (khoảng 30 vạn hộ), nên quy mô sản xuất vẫn nhỏ lẻ, bình quân mỗi hộ từ 0,7-1,5 ha vùng đất đồi và 0,3-0,5 ha đối với vùng đất ruộng bằng. Điều này dẫn đến hạn chế, khó khăn cho việc áp dụng đồng bộ cơ giới hóa, giải pháp khoa học công nghệ vào sản xuất rất khó khăn, tác động đến việc nâng cao năng suất và chất lượng mía, giảm chi phí sản xuất nguyên liệu, nâng cao sức cạnh tranh của ngành đường.

Về chính sách hỗ trợ cơ giới hóa, giảm tổn thất trong sản xuất, ông Doanh cho biết, đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành các quyết định: Quyết định số 63/2010/QĐ-TTg ngày 15/10/2010 về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch đối với nông sản, thủy sản; Quyết định số 65/2011/QĐ-TTg ngày 2/12/2011 và Quyết định số 68/2013/QĐ-TTg ngày 14/11/2013 về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất trong nông nghiệp. Phải đến Quyết định số 68/2013/QĐ-TTg cây mía mới được đưa vào đối tượng hỗ trợ. Do vậy, đến nay theo kết quả điều tra, khảo sát của Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho thấy, cơ giới hóa khâu làm đất mới đạt 59% diện tích, chăm sóc đạt 18%, còn khâu tưới mới chỉ đạt 11%.

Kinh phí đầu tư cho công tác nghiên cứu khoa học và chuyển giao tiến bộ kỹ thuật mía đường ở Việt Nam hiện nay cũng ở mức rất thấp, chỉ bằng khoảng 3-6% so với mức bình quân ở các nước sản xuất mía đường trên thế giới. Thậm chí việc hỗ trợ kinh phí cho việc đầu tư xây dựng hệ thống nhân giống 3 cấp giai đoạn 2003-2008 không hỗ trợ cho các doanh nghiệp là công ty cổ phần và từ đó đến nay không có chính sách hỗ trợ.

Ông Phạm Hồng Dương, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty đường TTC Biên Hòa cũng chỉ ra rằng, Philippines và Thái Lan đã có Luật Mía đường từ mấy chục năm nay, trong khi đến nay Việt Nam vẫn chưa có. Điều này cho thấy Việt Nam cần phải có sự thay đổi, đặc biệt là hành lang pháp lý, chính sách đối với ngành mía đường để tạo động lực cho ngành này phát triển bền vững.

Đẩy mạnh các sản phẩm cạnh đường

Tại hội thảo, việc phát triển các sản phẩm cạnh đường cũng thu hút sự quan tâm rất lớn của các chuyên gia tham dự hội thảo. Theo PGS. Klanarong Sriroth, Tập đoàn Mía đường Mitr Phol, đây là giải pháp hiệu quả để nâng cao chuỗi giá trị ngành đường. Cụ thể, một tấn mía cây có 0,3 tấn bã mía có thể sản xuất được 100-120 KWh, sau khi trừ nhu cầu tiêu dùng tại chỗ có thể phát lên điện lưới khoảng 60-70 KWh. Đồng quan điểm như trên, TS. Phạm Quốc Doanh cũng cho hay, theo quy hoạch tổng thể ngành mía đường Việt Nam, đến năm 2020 sẽ có khoảng 20 triệu tấn mía, do đó có thể sản xuất ra được 2,4 triệu MWh, tương ứng tổng công suất phát 840 MW; đến năm 2030 sẽ có khoảng 24 triệu tấn mía, do đó có thể sản xuất ra được 2,8 triệu MWh, tương ứng tổng công suất phát 970 MW. Đây chính là hướng đi “ích nước lợi nhà”, mang lại lợi ích cho cả Nhà nước và DN.

Ngoài việc phát điện, các chuyên gia cũng chỉ ra những hiệu quả lợi nhuận to lớn từ việc sản xuất ethanol, rượu từ mật rỉ thu được từ quá trình kết tinh đường, qua quá trình lên men. Dù sản phẩm mật rỉ có biên lãi gộp thấp, dưới 1%, nhưng nếu kinh doanh ethanol có thể đem lại tỷ suất lợi nhuận lên đến 30%... Việc phát triển các sản phẩm cạnh đường cũng đã mang lại thành công lớn cho ngành đường nhiều nước trên thế giới như Úc, Brazil… Tại khu vực châu Á, Phillipines hiện cũng có chiến lược đa dạng hóa sản phẩm vì ngoài đường, quốc gia này sẽ sản xuất thêm xăng sinh học.

Trong bối cảnh đường trong nước đang chịu sức ép giảm giá rất lớn từ đường nhập khẩu, việc đa dạng hóa sản phẩm, đầu tư sản xuất các sản phẩm cạnh đường là hướng đi hiệu quả để gia tăng lợi nhuận, qua đó tạo điều kiện giảm giá thành sản phẩm đường.

Những năm gần đây, trong khi chờ những chính sách hỗ trợ từ Chính phủ, nhiều nhà máy đường đã bắt tay xây dựng chiến lược tái cơ cấu. Cụ thể, để giải quyết bài toán sản xuất manh mún nhỏ lẻ, không thể cơ giới hóa hay thủy lợi, các công ty mía đường đã chủ động liên kết với nông dân để xây dựng cánh đồng mía lớn, đầu tư máy móc, cơ giới hóa nhằm giảm chi phí sản phẩm. Trong đó, TTC là một trong những DN tiên phong đi theo hướng này. Theo đó, giá thành sản phẩm đường của đơn vị này đã giảm đáng kể, góp phần tăng tính cạnh tranh đối với đường nhập khẩu.

Nguyễn Hiền - baohaiquan.vn